کتاب کشف‌الاسرار و عده‌الابرار اثری است در تفسیر قرآن، و قدیمی‌ترین تفسیر عرفانی به‌زبان فارسی. این کتاب را ابوالفضل رشیدالدین میبدی در قرن ششم هجری (به‌سال 520) براساس تفسیر هروی خواجه عبدالله انصاری در ده جلد نوشته است. رشیدالدین میبدی در این کتاب، ابتدا بخشی از آیات را به‌فارسی ترجمه کرده، سپس باورهای مفسران قرآن را شرح کرده است. در بخش سوم نیز به بیان نکات عرفانی (مخصوصاً از خواجه عبدالله انصاری) پرداخته است.
میبدی در مقدمه کتاب چنین می‌نویسد
«اما بعد، من کتاب شیخ الاسلام، یگانه عصر و فرید دهر ابواسماعیل عبدالله بن محمد بن علی انصاری (قدس‌الله‌روحه) را که در تفسیر قرآن و کشف معانی آن نگاشته است بررسی کردم و آن را از جهت عبارت و محتوا و تحقیق و ترصیع، در حد اعجاز یافتم؛ جز آنکه وی در نهایت ایجاز و اختصار سخن گفته و راه کوتاه‌نویسی را در پیش گرفته است و شاید نتوان نیاز دانش‌پژوهی را که به‌دنبال هدایت است برآورد یا تشنه‌کامی و سوز سینه اندیشه‌ور اهل بصیرت را سیراب کند؛ لذا بر آن شدم تا بال‌های سخن در آن بگشایم و عنان زبان را در تفصیل آن رها سازم تا در این رهگذر، حقایق تفسیر و لطایف تذکیر را به هم پیوندم و کار را بر کسی که به این فن پرداخته است آسان نمایم. در نتیجه، مام عزم و اراده‌ام را بر این استوار ساختم که بر آنچه نیت کرده‌ام جامه عمل درپوشم و به یاری خداوند در اوایل سال ۵۲۰ به نگارش آنچه قصد کرده بودم آغاز کردم و نام آن را کشف الاسرار و عدة الابرار نهادم. امید است که نام آن با محتوای آن همساز درآید. توفیق از خداست.»
نویسنده کتاب کشف‌الاسرار و عده‌الابرار
نویسنده این کتاب در آغاز نامشخص بود و آن را به خواجه عبدالله انصاری یا سعدالدین تفتازانی نسبت می‌دادند. تا این‌که پژوهش‌های علی‌اصغر حکمت نویسنده واقعی را مشخص کرد. حکمت درباره کتاب کشف‌الاسرار و عده‌الابرار نوشته است:
«نخستین‌بار که راقم سطور به وجود این تألیف شریف و تفسیر لطیف آگاه شد در سال ۱۳۲۵ شمسی بود. در آن موقع که در دانشکده ادبیات دانشگاه تهران برای زمره‌ای از دانشجویان دانش‌پژوه خلاصه‌ای از تاریخ علم تفسیر قرآن بیان می‌نمود به مجموعه‌ای مراجعه نمود که پروفسور استوری راجع به آثار ادبی زبان فارسی نگاشته‌است… و این کتاب را به‌غلط به سعدالدین تفتازانی نسبت داده‌است. و به وجود کاملی از آن را در کتابخانه ینی جامع استانبول تصریح می‌نماید… دو نسخه از همان تقسیر متعلق به آقای خلیل‌الله خان خلیلی در کابل بود… و نیز در کتابخانه آستان قدس رضوی نیز به دو نسخه از این کتاب برخورد نمودم… با کمال تأسف اصل تفسیر خواجه انصاری در دست نیست… از مطالعه و تصفح در این نسخ معلوم شد که کتاب مذکور خزانه‌ایست آگنده به لئالی و جواهر، مشتمل بر تفسیر قرآن شریف به سبک مفسرین عامّه… کتابی است بی‌نظیر و بدیل و گنجی است بی‌شبیه و مثیل که در بحث از کلمات رب جلیل برای عباد ذلیل به پارسی گرد کرده و به روزگاران، به یادگار گذاشته‌است… پس به عنایات وزارت معارف دولت جمهوری ترکیه در استانبول از نسخه موجود در ترکیه عکس‌برداری شد… و به یاری رحیم‌الله‌خان سفیر افغانستان در تهران از نسخه‌ای در میر گازرگاه هرات نیز عکس‌برداری شد… و شورای دانشگاه تهران در تاریخ آذر ۱۳۲۹ طبع کشف الاسرار و عدة الابرار را تصویب نمود… کتاب قطع نظر از جنبه دینی از لحاظ ادبی و همچنین در مباحث عرفانی و تصوّف یکی از نوادر زبان فارسی است که مانند گنجی ثمین هزاران فایده علمی و ادبی و لغوی و تاریخی را به پارسی زبانان تقدیم می‌دارد و صدها لغات و اصطلاحات رایج در قرن پنجم و ششم هجری که دوره اوج ادبیات فارسی بوده‌است، در این گنجینه وجود دارد و طالبان ادب و لغت و صرف و نحو از آن بهره‌مند توانند شد.»
فهرست کتاب
کتاب کشف‌الاسرار و عده‌الابرار، در ده جلد منتشر شده است:
- جلد اول: سوره‌های فاتحه و بقره
- جلد دوم: سوره‌های آل عمران و نساء
- جلد سوم: سوره‌های مائده، انعام و اعراف
- جلد چهارم: سوره‌های انفال، توبه، یونس و هود
- جلد پنجم: سوره‌های یوسف، رعد، ابراهیم، حجر، نحل، بنی اسرائیل و کهف
- جلد ششم: سوره‌های مریم، طه، انبیاء، حج، مؤمنون و نور
- جلد هفتم: سوره‌های فرقان، شعراء، نمل، قصص، عنکبوت، روم، لقمان و سجده
- جلد هشتم: سوره‌های احزاب، سباء، فاطر، یس، صافات، ص، زمر، مؤمن و فصلت
- جلد نهم: سوره‌های شوری، زخرف، دخان، جاثیه، احقاف، محمد، فتح، حجرات، ق، ذاریات، طور، نجم، قمر، الرحمن ، واقعه و حدید
- جلد دهم: از آغاز سوره مجادله تا پایان سوره ناس
نکته آخر درباره کتاب کشف‌الاسرار و عده‌الابرار
این کتاب در بازار موجود نیست و به‌سختی و با قیمت‌های گران می‌توان نسخه‌های قدیمی و دست‌دوم آن را پیدا کرد. دوست داشتم دانلود کتاب کشف‌الاسرار و عده‌الابرار را قرار بدهم، ولی متاسفانه نتوانستم نسخه پی‌دی‌اف 10 جلد را پیدا کنم.