دکتر نصرالله پورجوادی در دیباچه کتاب شعر و شرع درباره محتوای اثر خود توضیحاتی داده‌اند که به‌نظرم اگر کلام خود ایشان را نقل کنم، برای آشنایی با این کتاب مفیدتر خواهد بود. آنچه در ادامه می‌خوانید دیباچه نویسنده کتاب حاضر است:
فریدالدین عطار نیشابوری یکی از شاعرانی است که بارها در اشعار خود، بخصوص در مثنوی‌های مصیبت‌نامه و منطق‌الطیر و الهی‌نامه، درباره شعر و شاعری بطور کلی، و شاعری خود بالخصوص، سخن گفته است. در پاره‌ای از ابیات خود وی تا حدودی به نقد شعر پرداخته است، نقد شعر از حیث معنی نه از حیث صورت. در اینجاست که وی سعی کرده است شعر را هم از لحاظ زیبایی‌شناسی بررسی کند و هم از لحاظ دینی. بررسی شعر از لحاظ دینی درواقع بررسی نسبتی است که شعر با شرع دارد، و منظور از شرع در اینجا صِرف احکام فقهی و عملی، و به تعبیری جنبۀ ظاهری تعالیم اسلام، نیست بلکه منظور اسراری است که خداوند در شب معراج به حضرت محمد (ص) آموخته است، و از همین جاست که بررسی شعر از لحاظ نسبتی با شرع دارد ما را به نکاتی که عطار درباره مبانی الهی و مابعدالطبیعی شعر گفته است هدایت می‌کند.
در دو مقاله‌ای که در کتاب شعر و شرع به‌چاپ رسیده است نگارنده سعی کرده است در مقالۀ اول نظر عطار را دربارۀ نقد معنایی شعر، و در مقالۀ دوم نظر او را درباره ماهیت شعر و نسبت آن با شرع و بطور کلی مبانی الهی و مابعدالطبیعی شعر بررسی کند. عطار همچنین در پاره‌ای از ابیات خود درباره شاعری خود سخن گفته و حالات خود را در مقام یک شاعر و در هنگام سرودن شعر وصف کرده است، حالاتی که وی آنها را به «فقع گشودن» مانند کرده است. این موضوع را نیز نگارنده در مقاله‌ای دیگر با نام «فقع گشودن فردوسی و سپس عطار» شرح داده‌ام. (بنگرید به نشر دانش، سال هشتم، شماره‌های سه و چهار، و کتاب بوی جان، تهران، 1372، صفحات 72 تا 122.)
مقاله‌های این کتاب هر دو قبلاً در مجلۀ معارف به‌چاپ رسیده است. مقاله اول با عنوان «نقد فلسفی شعر از نظار عطار و عوفی» در سال 1366 چاپ شده است. در تجدیدچاپ این مقاله من در پاره‌ای از مطالب تجدیدنظر کرده و بعضی از قسمت‌ها را بازنویسی کرده‌ام. در مقالۀ دوم که با عنوان «شعر حکمت، نسبت شعر و شرع از نظر عطار» در سال 1367 چاپ شده تغییری نداده‌ام.
فهرست کتاب شعر و شرع
پس از خواندن دیباچه، نگاهی به فهرست این کتاب می‌اندازیم تا با جزئیات مفاهیم مطرح‌شده در آن آشناتر شویم. کتاب پس از دیباچه، از دو بخش تشکیل شده است. بخش دوم خود چهار فصل دارد؛ و در انتهای کتاب نیز بخشی با عنوان «خاتمه» آمده است.
- دیباچه
- بخش اول: نقد فلسفی شعر
- درآمد
- مفهوم مطلق شعر و تعریف آن
- حسن و کمال شعر از نظر عطار
- خلاصه و نتیجه
- بخش دوم: شعر حکمت
- فصل اول: شعر و شرع
- بحثی در فلسفۀ شعر
- ظهور مساله «شعر و شرع» در تاریخ ادبیات فارسی
- فصل دوم: مسالۀ شعر و شاعری در صدر اسلام
- قرآن و شاعری
- دفاع از شعر و شاعری براساس زیبایی‌شناسی و سنت
- فصل سوم: شعر و حکمت و شرع
- معنای شرع و شریعت
- عقل و شرع
- فلسفه و حکمت
- تحقیق و تقلید
- شرع و مسالۀ عینیتِ (اُبژکتیویتۀ) شعر حکمت
- شعر حکمت و شعر عشق
- فصل چهارم: خاصیت نظم، و نسبت آن با شرع
- مسالۀ سنایی: دو حُکم متضاد
- راه‌حل عطار: شریعت و طریقت
- خاتمه: خاموش‌شدن نفس
اطلاعات کتاب
عنوان کامل: شعر و شرع؛ بحثی دربارۀ فلسفۀ شعر از نظر عطّار
نویسنده: دکتر نصرالله پورجوادی
ناشر: اساطیر
نوبت انتشار: چاپ اول 1374
تعداد صفحات: 122 صفحه
موضوع: نقد شعر – رابطه شعر با دین – شعر عطار
قیمت: 10.000 تومان
کتاب شعر و شرع کم‌حجم است و می‌تواند راهنمای خوبی برای کسانی باشد که می‌خواهند درباره تقابل شعر با شریعت بدانند. البته مطالعۀ این کتاب برای آشنایی با نظرات مختلف درباره شعر نیز مفید خواهد بود. اگر این کتاب را خوانده‌اید لطفاً نظرتان را درباره آن در بخش دیدگاه‌های بنویسید. برای آشنایی با کتاب‌های عطار نیشابوری و دیگر شاعران بزرگ ایران وارد بخش معرفی کتاب وبلاگ شوید.