حدودالعالم یکی از کتاب‌های فارسی قرن چهارم هجری (نوشته‌شده به‌سال 372 قمری) است. موضوع این کتاب جغرافیاست؛ و متاسفانه نویسنده آن بر ما شناخته‌شده نیست. دکتر منوچهر ستوده در مقدمه‌ای که بر تصحیح کتاب حدود العالم نوشته‌اند، آورده‌اند که این کتاب به امیر ابوالحارث محمد بن احمد از سلسلۀ فریغونیان گوزگانان تقدیم شده است.
این کتاب در سال 1310 هجری کشف شده، و نسخه‌ای که در دست داریم در سال 656 هجری توسط ابوالموید عبدالقیوم بن الحسین بن علی الفارسی استنساخ شده است. چاپ فارسی این کتاب نخستین‌بار در سال 1314 توسط سیدجلال‌الدین تهرانی صورت گرفت. سپس، منوچهر ستوده آن را تصحیح کرد و در سال 1362 خورشیدی انتشار آن را به کتابخانه طهوری سپرد. ترجمه انگلیسی کتاب حدودالعالم نیز توسط ولادیمیر مینورسکی انجام شده است.
فهرست کتاب
مولف کتاب خود را در چند بخش فهرست کرده است:
- گشایش کتاب
- سخن اندر نهاد زمین و مقدار آبادانی و ویرانی وی
- سخن اندر دریاها
- سخن اندر جزیره‌ها
- سخن اندر کوه‌ها
- سخن اندر رودها
- سخن اندر بیابان‌ها و ریگ‌ها
- سخن اندر ناحیت‌های جهان
در این بخش از فهرست، نام ناحیه‌های جهان به‌شرح زیر آمده است:
چینستان، هندوستان، تبت، تغز غز و تتار، یغما، خرخیز، خلخ، چگل، تخس، کیماک، غوز، بجناک، خفجاخ، مجقری، خراسان، حدود خراسان، ماوراءالنهر، حدود ماوراءالنهر، سند، کرمان، پارس، خوزستان، جبال، دیلمان، عراق، جزیره، آذرباذگان، ارمینیه و اران، عرب، شام، مصر، مغرب، اندلس، روم، صقلاب، روس، بلغار اندرونی، مروات، بجناک خزر، الان، سریر، خزران، برطاس، براذاس، ونندر، آبادانی جنوب، زنگستان، زابج، حبشه، بجه، نوبه، سودان.
پایان کتاب هم با «ختمت کتاب» است.
آغاز کتاب حدود العالم این‌چنین است
بالیمن و السعاده. سپاس خدای توانا جاوید را، آفریننده جهان و گشاینده کارها و راه نمایندۀ بندگان خویش را به‌دانش‌های گوناگون، و درود بسیار بر محمد و همه پیغمبران.
به‌فرخی و پیروزی و نیک‌اختری امیر السیدالملک العادل ابی الحرث محمد بن احمد مولی امیرالمومنین اطال‌الله بقاه و سعادت روزگار وی آغاز کردیم این کتاب را اندر صفت زمین در سال سیصدوهفتادودو از هجرت پیغمبر صلوات‌الله‌علیه و پیدا کردیم اندر وی صفت زمین و نهاد وی و مقدار آبادانی و ویرانی وی و پیدا کردیم همه ناحیت‌های زمین و پادشاهی‌های وی آنچ معروفست، با حال هر قومی کاندر ناحیت‌های مختلف‌اند و رسم‌های ملوک ایشان چونانک اندرین روزگار ما هست با هرچیزی کی از آن ناحیت خیزد.
و پیدا کردیم همه شهرهای جهان که خبر او بیافتیم اندر کتاب‌های پیشینگان و یاد کرد حکیمان، با حال آن شهر به بزرگی و خردی و اندکی و بسیاری نعمت و خواسته و مردم و آبادانی و ویرانی وی، و نهاد هر شهری از کوه و رود و دریا و بیابان با هرچیزی که از آن شهر خیزد.
و پیدا کردیم نهاد دریاهای همه جهان و جای‌های وی از خرد و بزرگ و مرداب‌های کاو را خلیج خوانند با هرچیزی که از آن دریا خیزد.
و پیدا کردیم همۀ جزیره‌هایی که بزرگ است از آبادان وی و ویران و حال مردم وی و هرچیزی که از آن جزیره خیزد.
و پیدا کردیم همه کوه‌های اصلی کاندر جهان است و معدن‌های گوناگون کاندر وی است و جانورانی کانجا باشند.
و پیدا کردیم همه رودها کی اندر جهان است بزرگ از آنجا کی پیدا شود تا آنجا کی اندر دریا افتاد، یا به‌کار شوند اندر کشت و برز، خاصه آن رودها کی اندرو کشتی تواند گذشتن از آنک آب‌های خرد را عدد پدید نیست.
و پیدا کردیم همه بیابان‌ها و ریگ‌های که معروف است اندر جهان با مقدار وی به‌درازا و پهنا.
دانلود رایگان کتاب حدود العالم من المشرق الی المغرب
مولف: ناشناس (سال 372 قمری)
مصحح: دکتر منوچهر ستوده
ناشر: کتابخانه طهوری
تاریخ انتشار: سال 1362
موضوع: متن کهن جغرافیا
تعداد صفحات: 265 صفحه
حجم فایل PDF: حدود 3 مگابایت
برای دانلود کتاب حدود العالم من المشرق الی المغرب روی لینک کلیک کنید. یک نکته جالب از این کتاب را هم در پایان ذکر کنم: در این کتاب به گردبودن زمین اشاره رفته است: «زمین گرد است چون گویی و فلک محیط‌ست بر وی…».