دانلود کتاب الابنیه عن حقایق الادویه [نوشتۀ موفق بن علی هروی]

کتاب الابنیه عن حقایق الادویه کهن‌ترین متن گیاه‌داروشناسی به‌زبان فارسی است. این کتاب را موفق بن علی هروی در قرن چهارم هجری (بین سال‌های 350 تا 366 قمری) تالیف کرده است.

از این کتاب دو نسخۀ خطی موجود است؛ یکی به‌خط علی بن احمد طوسی اسدی، سراینده گرشاسب‌نامه و مولف لغات اسدی، که در سال 447 هجری استنساخ شده و در کتابخانه ملی اتریش در وین نگهداری می‌شود. این نسخه، قدیمی‌ترین نسخه خطی تاریخ‌دار به‌زبان و خط فارسی است. نسخۀ دوم در قرن ششم هجری استنساخ شده و درحال حاضر در کتابخانه مجلس شورای ملی در تهران نگهداری می‌شود. نام دیگر این کتاب روضه الانس و منفعه النفس است.

موفق بن علی هروی در آغاز کتاب، انگیزه خود را چنین بیان کرده است

«من کتاب‌های حکیمان پیشین و عالمان طبیبان محدث همه بجستم و هرچه گفته بودند، به‌تامل نگاه کردم. پس چون بدیدم هرکسی راهی گرفته بود تا قدر غرض خویش، بعضی از ایشان فصل‌هایی بیرون کرده بودند و موجز و بعضی نه و نیز آن بعضی شرح تمام نکرده بودند، من خواستم که کتابی بنا کنم و هرچه شناسند اندر او یاد کنم؛ از آن چیزها که استعمال کنند و پس قوت‌هاشان پیدا کنم و فعلشان بگویم به شرحی تمام و به‌وجهی نیکو که بزرگ‌تر منفعتی و عظیم‌تر خطری این راست.»

معرفی کتاب الابنیه عن حقایق الادویه

در این کتاب 547 ماده پزشکی (موادی که در معالجه بیماری‌ها استفاده می‌شود) براساس حرف اول در بیست‌ونه باب مرتب شده است. مولف ابتدا نام ماده را آورده، سپس گونه‌ها، خواص، و محل مصرف آن را ذکر کرده است.

کتاب الابنیه عن حقایق الادویه نخستین‌بار در سال 1859 میلادی توسط فرانسیسکو رومئو زلیگمان در وین منتشر شد. سپس ترجمه آلمانی به‌همت عبدالخالق آخوندف به‌طبع رسید. در سال 1346 خورشیدی این کتاب با تصحیح احمد بهمنیار و به‌همت حسین محبوبی اردکانی در دانشگاه تهران به‌چاپ رسید. در این نسخه، حسین محبوبی فهرست‌هایی را نیز در انتها آورده است؛ مانند: موضوعات، مواد دارویی، اخلاط و قوا، بیماری‌ها و عوارض و حالات، اندام‌ها، اعمال و آثار بدن و داروها، نام اشخاص، کتاب‌ها، جای‌ها، جانوران، لغات و اصطلاحات، ابزارها، خوراک‌ها، اوزان و مقادیر. نشر میراث مکتوب نیز نسخه خطی وین را در سال 1389 به‌صورت عکسی چاپ کرده است.