بیشتر منظومه‌های پهلوانی پس از شاهنامه فردوسی، در قرن‌های پنجم و ششم هجری سروده شده‌اند. یکی از این منظومه‌های پهلوانی شبرنگ‌نامه است که نه نام سراینده آن دانسته است و نه زمان سرایش آن.
این منظومه مشتمل است بر 2877 بیت و پهلوان اصلی آن، شبرنگ پسر دیو سپید است که به کین‌خواهی پدرش که به‌دست رستم کشته شده بود، برمی‌خیزد و بین او و دیوان مازندران از یک‌سو و پهلوانان ایرانی به‌ویژه رستم و فرامرز و گیو و بیژن از سوی دیگر، جنگ‌های گوناگونی درمی‌گیرد و سرانجام شبرنگ از چنگ پهلوانان ایرانی می‌گریزد و به توران پناه می‌برد.
این توضیحات را از پیشگفتار کتاب شبرنگ‌نامه با تصحیح ابوالفضل خطیبی و گابریله وان دِن‌بِرگ آوردم. این پیشگفتار مفصل برای آشنایی با این منظومه حماسی عالی است و همه‌چیز را برایتان روشن می‌کند. فهرست پیشگفتار را هم بخوانیم و ببینیم که درباره چه موضوعاتی صحبت شده است:
- پژوهش‌های پیشین
- شبرنگ در شبرنگ‌نامه و منابع دیگر
- خلاصۀ شبرنگ‌نامه
- شبرنگ در طومارها و منابع دیگر
- عنوان کتاب
- نام سراینده و زمان سرایش منظومه
- منبع شبرنگ‌نامه
- اهمیت متن شبرنگ‌نامه
- ویژگی‌های متن شبرنگ‌نامه: وزن و قافیه – نشانه‌های کهنگی متن
- شعر شبرنگ‌نامه
- تاثیر از شاهنامه و خلاقیت سراینده
- برخی صنایع شعری
- نسخه‌های خطی شبرنگ‌نامه
- روش تصحیح
- تصویر نسخه‌ها
در ادامه، بخشی از داستان را هم به‌نقل از همین پیشگفتار می‌نویسم.
خلاصه داستان شبرنگ‌نامه
داستان شبرنگ از پایان داستان جنگ مازندران یا هفت‌خوان رستم که در خوانِ پایانی دیو سپید، شاه مازندران به‌دست رستم کشته می‌شود، آغاز می‌گردد. پس از کشته‌شدن دیو سپید، در مُشکوی او زنی بود به نام مهیار (ماهیار) از نسل شاه مازندران که باردار بود. اولاد که از سوی رستم به فرمانروایی مازندران رسیده بود، چون از زنده‌ماندن مهیار آگاهی یافت، برآن شد که او را بیابد، ولی مهیار گریخت و به غاری در کوهی بلند پناه برد.
پس از مدتی، از مهیار پسری زاده شد دیوگون به‌رنگ سیاه با دو دندان نیش همچون دندان پیل و خرطومی بلند که شبرنگ نام گرفت. شبرنگ چون بزرگ شد، از مادر، پدرش را جویا شد و مادر بدو گفت که پدرش دیو سپید بوده که به‌دست رستم کشته شده است.
توضیحات کتاب مفصل است! اجازه بدهید ادامه ماجرا را خودم خلاصه‌تر کنم:
شبرنگ پس از کشتن چند پهلوان بزرگ از دربار اولاد، بالاخره او را نیز می‌کشد. شبرنگ فرّ کیان ندارد و نمی‌تواند شاه مازندران باشد. پس مادرش، که از نسل شاه مازندران است، بر تخت می‌نشیند و شبرنگ فرماندهی سپاه را برعهده می‌گیرد. پس از آن، لشکری آماده می‌کند تا به ایران حمله کند. خبر این لشکرکشی به دربار کی‌کاووس می‌رسد و او از رستم می‌خواهد که به جنگ دیو شبرنگ برود و او را شکست دهد.
بخش اصلی این منظومه، روایت نبردهای ایرانیان (رستم و فرامرز و گیو و بیژن و…) با لشکریان مازندران و دیوان تحت فرمان شبرنگ است.
اطلاعات کتاب
عنوان: شبرنگ‌نامه؛ داستان شبرنگ پسر دیو سپید و رستم
سراینده: ناشناس (احتمالاً قرن ششم هجری)
به‌کوشش: ابوالفضل خطیبی و گابریله وان دِن‌بِرگ
ناشر: انتشارات دکتر محمود افشار با همکاری نشر سخن
نوبت چاپ: چاپ اول سال 1395
تعداد ابیات: 2877 بیت
تعداد صفحات: 255 صفحه
موضوع: متن حماسی – حماسه پهلوانی
قیمت: 35000 تومان
در پایان کتاب شبرنگ‌نامه و متن حماسی آن، لغات و ترکیبات برگزیده، نمایه، و منابع آمده است. این متن حماسی خوش سروده شده و اگر ادبیات حماسی را دوست دارید، حتماً کتاب را تهیه، و مطالعه کنید. لذت‌بخش است.