در این یادداشت قرار است نگاه کوتاهی به زندگی صائب تبریزی شاعر قرن یازدهم و از بزرگان سبک هندی بیندازیم و نمونه‌هایی از بهترین اشعار و بیت‌های صائب را بخوانیم. پس از آن، به معرفی کتاب‌هایی که درباره صائب نوشته شده خواهم پرداخت و در نهایت، لینک دانلود رایگان کتاب‌های صائب را قرار خواهم داد. ابتدا می‌خواستم این کتاب‌ها را جداگانه در یادداشت‌هایی مجزا بیاورم؛ ولی برای راحتی دسترسی شما تصمیم گرفتم همه را یک‌جا در این پست وبلاگ قرار دهم.
زندگی صائب تبریزی
- نام صائب را میرزا محمدعلی و میر محمدعلی ذکر کرده‌اند. پدرش میرزا عبدالرحیم از مردم عباس‌آباد اصفهان بود و به شغل بازرگانی اشتغال داشت.
- صائب برادرزاده شمس‌الدین ثانی معروف به شیرین‌قلم بود.
- تاریخ ولادت او سال 1012 هجری و وفات او به‌سال 1087 هجری بوده است.
- لقب صائب مستعدخانی بوده است و این لقب از طرف شاه جهانشاه (1037-1068) به‌مناسبت سرودن قطعه‌ای در تهنیت جلوس وی به صائب اعطا شده است.
- محل ولادت صائب را تبریز (و گاهی اصفهان) نوشته‌اند. صاحب تذکره قصص‌الخاقانی (هم‌عصر صائب) او را متولد ولایت جنت آیت تبریز نوشته است.
- مهم‌ترین سفر صائب مسافرت به هندوستان بوده است. درباره علت این سفر، تجارت، سیاحت، و مشکل خانوادگی با پدر را نوشته‌اند. سفر صائب به هندوستان حدود سال 1034 هجری (22 سالگی) بود و در سال 1042 به اصفهان بازگشت.
- صائب بعد از برگشتن از کشمیر به‌سال 1042، به دربار شاه عباس (سال جلوس: 1052 هجری) رفت و از آنجا لقب ملک‌الشعرایی یافت.
- دیوان اشعار صائب در ایران نخستین‌بار در سال 1333 خورشیدی توسط کتاب‌فروشی خیام با مقدمۀ امیری فیروزکوهی منتشر شد.
- نوشته‌اند که صائب دو مثنوی داشته است: قندهارنامه، و محمود و ایاز. اِته اسم مثنوی قندهارنامه صائب را مثنوی رزمیه نوشته است.
- صائب دیوانی هم به زبان ترکی آذربایجانی دارد. یک نسخۀ خطی از این دیوان در کتابخانۀ کوجا راغب پاشا استانبول است.
- از منثورات صائب دو نامه به‌جاست. یکی نامه‌ای است که به‌هنگام صدور حکم منع شراب از جانب شاع عباس نوشته و به پیشگاه آن سلطان تقدیم داشته است و دیگری نامه‌ای است فکاهی که به‌عنوان سلطان عشق رقم زده و از مامورین و عمّال وی شکایت کرده است. این دو نامه را آقای حسین نخجوانی در سفینه‌ای خطی، مکتوب به‌سال 1079 هجری یافته و در مجلۀ دانشکدۀ ادبیات تبریز چاپ کرده است. (دوره ششم، شماره سوم، آذرماه 1333، صص 299-303)
نمونه‌هایی از شعر صائب
در این بخش، هم‌مسیر با هم خواهیم بود. من جلدهای دیوان را می‌خوانم و جلدبه‌جلد بهترین تک‌بیت‌های صائب را این‌جا می‌نویسم. از جلد اول آغاز می‌کنیم و هر زمان که هر جلد را خواندم و تمام شد، اشعار منتخب را به این نوشته اضافه می‌کنم. منبع من نسخه 6جلدی با تصحیح محمد قهرمان است. این کتاب را می‌توانید در ادامه این یادداشت، با لینک رایگان دانلود کنید.
شعرهای گلچین صائب از جلد اول
سختی ایام را مُردن تلافی می‌کند * عذرخواهی هست چون مغز استخوان سخت را
چون گره تَر شد، به‌آسانی‌گشودن مشکل است * باده هیهات است بگشاید دل ناشاد را
عقل در اصلاح ما بیهوده کوشش می‌کند * نیست پروای پدر، مجنونِ مادرزاد را
هرکسی را هست صائب قبله‌گاهی در جهان * برگزیدم از دو عالم من جناب عشق را
بر فقیران مرگ آسان‌تر بود از اغنیا * راحت افزون است در کندن قبای تنگ را
سینه‌ای دارم ز صحرای قیامت پهن‌تر * نیست ممکن تنگ‌دل سازد غم عالم مرا
دست‌وپا گم کردم از نظّارۀ آن چشم مست * من که بر سر می‌کشیدم یک‌نفس میخانه را
شد جهان بر چشم من از رفتن جانان سیاه * برد با خود میهمان من چراغ خانه را
در غم فردا سر آمد شادی امروز ما * یاد شنبه تلخ بر طفلان کند آدینه را
وحشی دارالامان گوشۀ تنهایی‌ایم * دشت‌دشت از سایۀ مردم گریزانیم ما
از شبیخون خمار صبحدم آسوده‌ایم * مستی دنباله‌دار چشم خوبانیم ما
گرچه او هرگز نمی‌گیرد ز حال ما خبر * درد او هرشب خبر گیرد ز سر تا پای ما
نیست صائب ملک تنگ بی‌غمی جای دو شاه * زین‌سبب طفلان جدل دارند با دیوانه‌ها
چرخ می‌گردد به‌کامِ مردم دون این زمان * گر به‌نوبت بود در ایام پیشین آسیا
دویدن در قفا باشد میان راه خفتن را * به‌آغوش لحد انداز خواب راحت خود را
به‌پایان زود می‌آید، بود شمعی که روشن‌تر * درین عالم اقامت کم بود جان‌های روشن را
مشو خوشدل دو روزی چرخ اگر خندید بر رویت * که ناکامی بود تعبیر، خواب کامرانی را
ترسم به‌عجز حمل نمایند، اگرنه من * شرمنده می‌کنم به‌تحمل زمانه را
در کارگاه عشق است تدبیر عقل بیکار * طوفان نمی‌کند گوش تعلیم ناخدا را
از ملامت می‌پرستان ترک مستی کی کنند؟ * نیست طوفان ماهیان را مانع از خفتن در آب
بیگانگی شده‌است ز عالم مراد ما * یادش به‌خیر، هرکه نیفتد به‌یاد ما
چون صبح، جیب و دامن عالم پر از گل است * از باغ دلگشای جبین گشاد ما
کیفیتش ز بادۀ لعلی است بیشتر * خونی که می‌خورند حریفان به‌یاد ما
با نامرادی از همه‌کس زخم می‌خوریم * ای وای اگر سپهر رود بر مراد ما
افسرده‌تر ز آتش طوفان رسیده است * بازار روزگار ز جنس کساد ما
ما را کسی که سر به بیابان عشق داد * آماده کرد از دل صدپاره زاد ما
رمزیم همچو خطّ بناگوش سربه‌سر * هر طفل نورسیده ندارد سواد ما
صائب اگرچه بادۀ ما نیست غیر خون * از نُه سپهر می‌گذرد نوش‌بادِ ما
چون می کهنه چه شد گر نبود جوش مرا؟ * شور صد بزم بود در لب خاموش مرا
می‌کشم تهمت سجادۀ تزویر از خلق * گرچه فرسوده شد از بار سبو دوش مرا
جوش بی‌تابی من چون دل دریا ذاتی است * عارضی نیست چو خم سینۀ پرجوش مرا
بحر را کرد نهان در ته سرپوش حباب * آن که زد مهر ادب بر لب خاموش مرا
قدرم این بس که ز خاطر نروم پیش نظر * من که باشم نسازند فراموش مرا؟
شد ز بیداری من صبح قیامت نومید * برد از بس که تماشای تو از هوش مرا
تا سبوی که درین میکده برجا مانده است؟ * که ردا هرنفسی می‌فتد از دوش مرا
چشم من واله موی قلم نقاش است * نفریبد به‌خط و خال، بناگوش مرا
تا درین باغ چو گل چشم گشودم صائب * می‌رود عمر به‌خمیازۀ آغوش مرا
شعرهای گلچین صائب از جلد دوم
گرچه ما را نیست صائب باده‌ای جز زهر تلخ * گوش‌ها تُنگِ شکر از بانگِ نوشانوش ماست
گر دل ما کعبۀ غم نیست صائب، از چه روی * روی غم هرجا که باشد در دل ویران ماست؟
گر نباشد بوسۀ شیرین، پیام تلخ هم * بهر تسکین دل امّیدوار ما بس است
از دل ما آشنایی بار غم گر برنداشت * این که دوشی نیست صائب زیر بار ما، بس است
فکر شنبه تلخ دارد جمعۀ اطفال را * عشرت امروز بی‌اندیشۀ فردا خوش است
صائب از مِی بی‌غمان شادی توقع می‌کنند * دردمندان را نظر بر گریۀ مستانه است
تهمت آسودگی بر دیدۀ عاشق خطاست * خانه‌ای کز خود برآرد آب، جای خواب نیست
ای که خود را در دل ما زشت‌منظر دیده‌ای * رنگ خود را چاره کن، آیینۀ ما زرد نیست
هرکه آمد در غم‌آباد جهان، چون گردباد * روزگاری خاک خورد، آخر به‌خود پیچید و رفت
وقت آن‌کس خوش که چون برق از گریبان وجود * سر برون آورد و بر وضع جهان خندید و رفت
خانۀ دلگیر را درمان به‌صحرا می‌کنند * چیست یا رب چارۀ آن دل که از صحرا گرفت؟
صائب از دیدن خوبان نتوان دل برداشت * ورنه برداشتن دل ز جهان آسان است
در مقامی که سخن از هنر و عیب کنند * عیب خود فاش‌نمودن هنر مردان است
سر زلف تو نباشد، سر زلف دگری * از برای دل ما قحط پریشانی نیست
زلف مشکین تو یک عمر تامل دارد * نتوان سرسری از معنی پیچیده گذشت
دل آزاد من و گرد تعلق، هیهات * بارها سیل تهی‌دست از این خانه گذشت
مرا که واله آن چاک سینه‌ام صائب * کجا گشاده شود دل ز کوچه‌باغ بهشت؟
از بس کتاب در گرو باده کرده‌ایم * امروز خشت میکده‌ها از کتاب ماست
کفاره شراب‌خوری‌های بی‌حساب * هشیار در میانۀ مستان نشستن است
بر سر گرفته‌ایم و سبکسار می‌رویم * کوه غمی که پشت فلک را شکسته است
پیوسته است سلسلۀ موج‌ها به‌هم * خود را شکسته هرکه دل ما شکسته است
یک عمر می‌توان سخن از زلف یار گفت * در بند آن مباش که مضمون نمانده است
در بزم ما به باده و جام احتیاج نیست * ما را بس است مستیِ ذکرِ مدامِ دوست
مجنون به ریگ بادیه غم‌های خود شمرد * یاد زمانه‌ای که غم دل حساب داشت!
صائب چه کند سینۀ خود را نکند چاک؟ * با حوصلۀ تنگ، غم عشق بلایی است
صائب ز خوشی‌ها که درین عالم فانی است * ماییم و همین لذت دیدار و دگر هیچ
تک‌بیت‌های صائب از جلد سوم دیوان
برنمی‌دارد شراکت ملک تنگ بی‌غمی * زین‌سبب اطفال دایم دشمن دیوانه‌اند
جور تو با عاشق سرگشته امروزینه نیست * آزمودم عشق را صدبار، هربار این کند
غافلی از حال دل، ترسم که این ویرانه را * دیگران بی‌صاحب انگارند و تعمیرش کنند
برنمی‌دارد زمین خاکساری امتیاز * در فتادن سایۀ شاه و گدا یکسان بود
می‌توان کوته به‌رفتن کرد راه عقل را * راه بی‌پایان عشق از رفتن افزون می‌شود
شعرهای زیبای صائب از جلد چهارم دیوان
دزدی بوسه عجب دزدی خوش‌عاقبتی است * که اگر بازستانند دوچندان گردد!
می‌درد پردۀ خود بیشتر از پردۀ او * هرکه با کم‌زخودی دست‌وگریبان گردد
آدمی پیر چو شد، حرص جوان می‌گردد * خواب در وقت سحرگاه گران می‌گردد
خصمِ بدگوهر اگر حرف ملایم گوید * استخوانی است که در لقمه نهان می‌گردد
می‌توان شست سیاهی ز دل شب صائب * نتوان از سرِ شوریدۀ ما سودا برد
نیست شایستۀ افسوس متاع دل ما * جای رحم است بر آن دزد که این کالا برد
حیف و صدحیف که در مجمع خوبان صائب * نیست امروز حریفی که دل از ما ببرد
رفت در بی‌خبری عهدِ جوانی افسوس * تا به‌جاماندۀ هستی به چه عنوان گذرد
تا به کی صائب از آن جانِ جهان باشم دور؟ * مرگ بهتر ز حیاتی که به هجران گذرد
جگر شیر نداری سفر عشق مکن * سبزۀ تیغ درین ره ز کمر می‌گذرد
بوی کافور ازین مُرده‌دلان می‌آید * که به این طایفه آمیخت که نامرد نشد؟
دل ما با غم و اندوه بدآموز شده‌ست * نیست ما را به خوشی کار، تو را خوش باشد
عذر مِی خوردن ما روز جزا خواهد خواست * چشم مستی که به آن توبه‌شکن بخشیدند
تو مردِ صحبتِ دل نیستی، چه می‌دانی * که سر به‌جیب‌کشیدن چه عالمی دارد
کجا به‌سینه دلِ عاشقانه قرار کند؟ * به‌روی بسترِ بیگانه خواب نتوان کرد
مرا ز روز قیامت غمی که هست این است * که روی مردم عالم دوبار باید دید!
سنگین نمی‌شد این‌همه خواب ستمگران * می‌شد گر از شکستن دل‌ها صدا بلند
دوسه‌روز شد که گردون به‌جفا سری ندارد * به‌بلای آسمانی چه بلا رسیده باشد؟
شاه‌بیت‌های صائب تبریزی (جلد پنجم)
از سر هوای عشق به‌سعی سفر نرفت * این شعله شد ز دامن صحرا بلندتر
ز مرگ بیم ندارم، که در قلمرو خاک * عذاب قبر کشیدم ز تنگنای مجاز
اگرچه کوه غم روزگار بر دل ماست * نبوده‌ایم به‌طبع کسی گران هرگز
دل ما را به‌درد خویش بگذار * به ماتم‌دیده نالیدن میاموز
تهمتِ سرمه به‌آن چشمِ سیه عینِ خطاست * سرمه گردی است که خیزد ز صفِ مژگانش
عارفان زهدِ لباسی به‌جوی نستانند * برو ای شیخ، به ما پاکی دامان مفروش
دوری جانان بود از دوری جان تلخ‌تر * در شمار زندگانی نیست ایامِ وداع
بر اجتماعِ خلق مکن تکیه، کز غرور * گوساله را خدای کند اجتماعِ خلق
ز ما دعا برسانید رهنمایان را * که ما ز راه دگر کاروان خود بردیم
از حادثه لرزند به‌خود قصرنشینان * ما خانه‌به‌دوشان غم سیلاب نداریم
تو با هرکه خواهی برو آشنا شو * که من خیری از آشنایی ندیدم
تک‌بیت‌هایی از جلد ششم دیوان صائب تبریزی
پیش ازین بر رفتگان افسوس می‌خوردند خلق * می‌خورند افسوس در ایام ما بر ماندگان
از حساب کرده‌های خود نظر پوشیده‌ای * نیستی یک لحظه فارغ از حساب دیگران
رحم کن بر دل بی‌طاقت ما ای قاصد * ناامیدی خبری نیست که یک‌بار آری
به تلخ‌گویی من عیش عالمی تلخ است * به بوسه‌ای چه شود گر مرا دهان بندی؟
کتاب‌هایی دربارۀ صائب
در این بخش می‌خواهم کتاب‌هایی را فهرست کنم که دربارۀ صائب و شعر او نوشته شده‌اند. برخی از این کتاب‌ها در بخش بعد برای دانلود نیز قرار دارند. برای آشنایی با شاعران بزرگ ایران و دانلود کتاب‌های کمیاب و نایاب دیوان این شاعران می‌توانید وارد بخش معرفی کتاب وبلاگ شوید، یا عنوان موردنظرتان را در بخش جست‌وجوی وبلاگ بیابید.
- کتاب صائب تبریزی؛ شاعر وسیع‌مشرب – به‌اهتمام محمدعلی حسینی – نشر دنیای نو
- کتاب نگاهی به صائب – علی دشتی – نشر اساطیر
- کتاب گزیده غزلیات صائب تبریزی – عزیزالله عزیزی – نشر فردوس
- کتاب نگاهی به صائب – علی دشتی (به‌اهتمام مهدی ماحوزی) – نشر زوار
- کتاب دیوان اشعار صائب تبریزی (3 جلدی) – نشر علم
- کتاب راهنمای دیوان صائب تبریزی (7 جلدی) – کبری عزیزیان – نشر علمی و فرهنگی
- کتاب گزیده اشعار صائب تبریزی (گزینه ادب پارسی-17) – مهروش طهوری – انتشارات قدیانی
- کتاب هزار گوهر: منتخبی از اشعار صائب تبریزی با بررسی اسلوب معادله در سبک هندی – مرتضی نوربخش – انتشارات سوره مهر
- کتاب دیوان صائب تبریزی (2 جلدی) – انتشارات نگاه
- کتاب اشعاری از صائب به‌انتخاب خود ایشان – به‌کوشش س. وحیدنیا – نشر آیینه ادراک
- کتاب آوازهای سرمه‌ای؛ گزیده و شرح غزل‌هایی از صائب و دیگر شاعران سبک هندی – محمدحسین محمدی – نشر میترا
- کتاب صائب تبریزی – بررسی و نگارش یونس جعفری – بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار
- کتاب خلوت خیال؛ غزلیات و ابیات برگزیده مولانا صائب تبریزی – محمد قهرمان – نشر شاهنامه‌پژوهی
- کتاب دیوان صائب تبریزی (6 جلدی) – محمد قهرمان – نشر علمی و فرهنگی
- کتاب در کوچه‌باغ زلف؛ اصفهان در شعر صائب – خسرو احتشامی – نشر کتاب‌سرا
- کتاب دویست و یک غزل صائب – امیربانوی کریمی – نشر زوار
- کتاب دیوان صائب به‌مقدمه ممتاز حسن – چاپ کراچی به‌سال 1941 میلادی
- کتاب دیوان صائب با حواشی و تصحیح به‌خط خود آن استاد – مقدمه امیری فیروزکوهی – انتشارات انجمن آثار ملی
- کتاب صائب؛ هزارویک بیت منتخب و چهل غزل برگزیده – پرویز شمس و اسماعیل خلعتبری
- کتاب صائب تبریزی و علی‌آقا واحد (غزل‌های ترکی) – بنگاه مطبوعاتی عطایی
- کتاب فرهنگ اشعار صائب (2 جلدی) – احمد گلچین معانی – انتشارات امیرکبیر
- کتاب گزیدۀ اشعار صائب تبریزی – جعفر شعار و زین‌العابدین موتمن – چاپ و نشر بنیاد
- کتاب مجموعۀ رنگین‌گل؛ گزیدۀ اشعار صائب تبریزی – محمد قهرمان – نشر سخن
- کتاب یک عمر؛ گزیدۀ غزل‌های یک‌دست مذهبی و عرفانی صائب و استقبال‌های صائب از حافظ – علی انسانی – نشر سنایی
دانلود کتاب‌های صائب تبریزی
در این قسمت می‌خواهم لینک دانلود رایگان کتاب‌های میرزا صائب تبریزی را قرار دهم. این کتاب‌ها در بازار ناموجودند و اگر زمانی چاپ جدیدی از آنها توسط ناشر فعلی روانه بازار کتاب شد، لینک دانلود کتاب حذف خواهد شد. برای دانلود هر کتاب روی عنوان آن کلیک کنید. حجم حدودی فایل‌ها را هم مقابل نام کتاب می‌نویسم.
دانلود کتاب اشعاری از صائب به‌انتخاب خود ایشان
به‌کوشش س. وحیدنیا – نشر آیینه ادراک – 3 مگابایت
دانلود کتاب آوازهای سرمه‌ای؛ گزیده و شرح غزل‌هایی از صائب و دیگر شاعران سبک هندی
محمدحسین محمدی – نشر میترا – 3 مگابایت
دانلود کتاب خلوت خیال؛ غزلیات و ابیات برگزیده مولانا صائب تبریزی
محمد قهرمان – نشر شاهنامه‌پژوهی – 5 مگابایت
دانلود کتاب در کوچه‌باغ زلف؛ اصفهان در شعر صائب
خسرو احتشامی – نشر کتاب‌سرا – 1 مگابایت
دانلود کتاب دویست و یک غزل صائب
امیربانوی کریمی – نشر زوار – 3 مگابایت
دانلود کتاب دیوان صائب با حواشی و تصحیح به‌خط خود آن استاد
مقدمه امیری فیروزکوهی – انتشارات انجمن آثار ملی – 28 مگابایت
دانلود کتاب دیوان صائب به‌مقدمه ممتاز حسن
چاپ کراچی به‌سال 1941 میلادی – 17 مگابایت
دانلود دیوان صائب تبریزی جلد اول
دانلود دیوان صائب تبریزی جلد دوم
دانلود دیوان صائب تبریزی جلد سوم
دانلود دیوان صائب تبریزی جلد چهارم
دانلود دیوان صائب تبریزی جلد پنجم
دانلود دیوان صائب تبریزی جلد ششم
محمد قهرمان – نشر علمی و فرهنگی – هر جلد حدود 10 مگابایت
دانلود نسخۀ خطی دیوان صائب (5 مگابایت)
دانلود کتاب صائب تبریزی و علی‌آقا واحد (غزل‌های ترکی)
بنگاه مطبوعاتی عطایی – 1 مگابایت
دانلود کتاب صائب؛ هزارویک بیت منتخب و چهل غزل برگزیده
پرویز شمس و اسماعیل خلعتبری – 2 مگابایت
دانلود کتاب فرهنگ اشعار صائب جلد اول
دانلود کتاب فرهنگ اشعار صائب جلد دوم
احمد گلچین معانی – انتشارات امیرکبیر – هر جلد 8 مگابایت
دانلود کتاب گزیدۀ اشعار صائب تبریزی
جعفر شعار و زین‌العابدین موتمن – چاپ و نشر بنیاد – 5 مگابایت
دانلود کتاب مجموعۀ رنگین‌گل؛ گزیدۀ اشعار صائب تبریزی
محمد قهرمان – نشر سخن – 5 مگابایت
دانلود کتاب یک عمر؛ گزیدۀ غزل‌های یک‌دست مذهبی و عرفانی صائب و استقبال‌های صائب از حافظ
علی انسانی – نشر سنایی – 5 مگابایت
کدام کتاب صائب جا ماند؟!
اگر کتابی خوانده‌اید که به زندگی و شعر صائب تبریزی پرداخته است و من این‌جا نامی از آن نبرده‌ام، لطفاً در بخش دیدگاه‌ها بنویسید تا من و دیگر مخاطبان این صفحه با آن آشنا شویم. لطفاً نظرتان را درباره این یادداشت و دیگر نوشته‌های وبلاگ عقاید یک گرگ نیز برایم بنویسید.
2 دیدگاه‌ها
سلام کتاب راهنمای دیوان صائب از کبری عزیزیان
ممنون از وقتی که صرف کردید
خیلی عالی