حکیم فرخی سیستانی از شاعران اواخر قرن چهارم و اوایل قرن پنجم هجری است. تاریخ تولد او با شک و شبهه، سال 370 قمری نوشته‌اند، و تاریخ وفاتش را 429 هجری قمری. در این یادداشت، ابتدا اندکی درباره زندگی‌نامه فرخی سیستانی خواهم نوشت، سپس نمونه‌هایی از اشعار وی را خواهم آورد، و در انتها، لینک دانلود رایگان دیوان فرخی سیستانی با تصحیح دکتر دبیرسیاقی را قرار خواهم داد.
زندگی حکیم فرخی سیستانی
ابوالحسن علی بن جولوغ سیستانی، معروف به فرخی سیستانی (370-429 هـ.قـ.) در دربار صفاریان، چغانیان و غزنویان خدمت کرده است. البته بیشتر قصاید او در دربار غزنویان و در مدح سلطان محمود و دیگر شخصیت‌های بزرگ حکومت غزنوی سروده شده‌اند. فرخی ملک‌الشعرای دربار محمود غزنوی بود و پس از مرگ وی در سال 421 قمری، در دربار سلطان مسعود غزنوی خدمت کرد.
رشید وطواط درباره جایگاه شعری فرخی نوشته است: «فرخی عجم را همچنانست که متنبی عرب را و این هر دو فاضل سخن را سهل ممتنع می‌گویند.» محمد عوفی نیز در لباب‌الالباب ضمن اشاره به احوال و شاعری فرخی، شعر او را مصداق کلام سهل ممتنع دانسته است.
نکته جالب این است که تا قرن‌ها تصور می‌شد کتاب ترجمان‌البلاغه تالیف فرخی سیستانی است. تا این‌که نسخه‌ای در کتابخانه فاتح استانبول پیدا شد که نشان می‌داد این کتاب تالیف محمد بن عمر رادویانی است. رادویانی در کتاب خود نمونه‌هایی از شعر فرخی را به‌عنوان مثال شعری آورده است.
و در آخر به این نکته اشاره کنم که خود فرخی اشاره کرده است که اثری با عنوان «دولت‌نامه» دارد؛ ولی جای دیگری بدان اشاره نشده است.
هرکه خواهد کز کرامت‌های او آگه شود * گو ز دولت‌نامه برخواند همی بیتی هزار
نمونه‌هایی از اشعار فرخی سیستانی
ای سراپای سرشته ز می و شیر و شکر * شکر از هند نیارند ز تو شیرین‌تر
لب تو طعم شکر دارد و در اصل گلست * کس ندیده‌ست به گیتی گل با طعم شکر
بوسه‌ای زان لب شیرین به دلی یافته‌ام * هرکجا بوس تو آید دل و جان را چه خطر
هرکه چیزی ز کسی برد خبر دارد از آن * تو دلم بردی و دانم که تو را نیست خبر
یا تو از جملۀ بت‌رویان چیز دگری * یا مرا با تو و با عشق تو حالیست دگر
من همه ساله دل از عشق نگه داشتمی * به‌حذر بودمی از عشق و پس و پیش نگر
تا تو را دیده‌ام ای ماه دگرسان شده‌ام * با خلل گشت همی حال من و حال حذر
جای شکرست نگارا که تو در پیش منی * ور نبودی تو چنین بودمی امروز مگر
عشق و جز عشق، مرا بد نتوانند نمود * دولت میر نگهبان من است ای دلبر
میر بو احمد بن محمود آن بارخدای * که چو خورشید برافروخته زو روی گهر
(ادامۀ این قصیده به مدح امیرمحمد فرزند سلطان محمود غزنوی می‌پردازد؛ که من این‌جا نمی‌نویسم.)
گفتم نشان تو ز که پرسم؟ نشان بده * گفت آفتاب را بتوان یافت بی نشان
گفتم که کوژ کرد مرا قدّت ای رفیق * گفتا رفیق تیر که باشد به‌جز کمان؟
چه کنم دل، که همه درد و غم من ز دل‌ست * دل که خواهد ببرد؟ گو ببر، از من بحل‌ست
سال تا سال گرفتار دل مستحلم * وای آن‌کس که گرفتار دل مستحل‌ست
گاه در چاه زنخدان نگار ختن است * گاه در حلقۀ زلفین نگار چگل‌ست
نیست آگاه که چاه زنخ و حلقۀ زلف * دلبر و دل‌شکن و دل‌شکر و دل‌گسل‌ست
دل همی گوید جور تو ز چشم تو رواست * که ز چشم تو و زاشکش همه این شهر گلست
نوبهار آمد و بشکفت به یک‌بار جهان * بر سر افکند زمین هرچه گهر داشت نهان
تا ز خواب خوش بگشاد گل سوری چشم * لالۀ سرخ ببندد همی از خنده دهان
پرنیان‌ها و پرندست کشیده همه باغ * عاشقان گاه برین سایه دوان گاه بر آن
اندر آن هفته که بگذشت جهان پیر نمود * وندرین هفته جوانست کران تا به کران
من شنیدم که به ایام جوان پیر شود * نشنیدم که به یک هفته شود پیر جوان
من نگویم که می سرخ حلالست و مباح * گر بود ورنه من این لفظ نیارم به زبان
گویم ار هرگز خواهی خوری امروز بخور * که دگرباره بدین روز رسیدن نتوان
خیز تا بر گل نو کوزگکی باده خوریم * پیش تا از گل ما کوزه کند دست زمان
دانلود دیوان فرخی سیستانی
عنوان: دیوان حکیم فرخی سیستانی (با مقدمه و حواشی و تعلیقات و فهرست اعلام و لغات و مقابلۀ نسخ معتبر)
مصحح: دکتر محمد دبیرسیاقی
ناشر: شرکت نسبی حاج محمدحسین اقبال و شرکاء
سال انتشار: اسفندماه 1335 خورشیدی در تهران
موضوع: شعر فارسی قرن پنجم
تعداد صفحات: 549 صفحه
حجم فایل: 104 مگابایت
برای دانلود رایگان دیوان فرخی سیستانی با تصحیح دبیرسیاقی روی لینک کلیک کنید. اگر می‌خواهید نسخۀ کاغذی کتاب دیوان فرخی را تهیه کنید، باید بدانید که همین تصحیح در سال‌های اخیر توسط نشر زوار با قیمت 150000 تومان روانه بازار کتاب شده است؛ و پیشنهاد من هم این است که اگر به ادبیات کلاسیک و شعر کهن فارسی علاقه‌مندید، حتماً نسخۀ کاغذی را تهیه کنید و بخوانید. اگر می‌خواهید کتاب‌های کمیاب و نایاب ادبیات فارسی را دانلود کنید، سری به بخش معرفی کتاب وبلاگ بزنید.