همانطور که از عنوان کتاب داستان کوتاه در ایران برمیآید، این کتاب سهجلدی به آغاز و مسیر داستاننویسی در ایران میپردازد؛ ولی در کنار آن، یک شناخت کلی و علمی از سبکهای داستاننویسی و نظریههای ادبی مرتبط با داستان پیدا میکنید. دکتر حسین پاینده از دانشمندان این حوزه است و آنچه در این کتاب آورده، مباحث روز و معتبرترین نظریههاست. در ضمن، با خواندن این کتابها، علاوهبر داستان، با دیگر شاخههای هنر نیز آشنا میشوید.
در هر بخش از کتاب، نمونههایی از داستاننویسان ایرانی آمده و دکتر پاینده آنها را با تیزبینی نقد کردهاند. از میان کتابهایی که تا امروز در این حوزه خواندهام، شاید بهترین عنوان، همین کتاب باشد. حالا در ادامه فهرست کامل هر سهجلد را مینویسم تا بیشتر با جزئیات کتاب آشنا شوید.
جلد اول کتاب داستان کوتاه در ایران
در یادداشت پشت جلد مجلد اول میخوانیم:
کتاب حاضر، با تاکید بر ضرورت شناختِ شالودههای نظری داستان کوتاه بهعنوان پیششرط نقد، هم نظریههای این ژانر را معرفی میکند و هم اینکه کاربرد آن نظریهها را در نقد عملیِ برگزیدهای از شاخصترین و صناعتمندترین داستانهای کوتاه ایران نشان میدهد.
ساختار جلد اول از این قرار است:
در بخش نخست، مفاهیم و نظریههای داستان رئالیستی و داستان ناتورالیستی معرفی شدهاند. در بحث راجع به این مفاهیم و نظریهها، نویسنده رویکردی میانرشتهای در پیش گرفته و لذا رئالیسم و ناتورالیسم در ادبیات را از راه قیاس با همین سبکها در هنرهای بصری (عمدتاً نقاشی و بعد سینما) تبیین کرده است. در بخش بعدی، نقدهای مشروحی بر داستانهای ممتازی که با این دو سبک نوشته شدهاند ارائه گردیده است. در بخش پایانیِ این مجلد، قرائتهای نقادانه از داستانهای بیشتری بهدست داده شده است که تحولات مهم در زمینه مضامین و تکنیکهای داستان کوتاه ایران را بهنمایش میگذارند. در جلد نخست این کتاب، نویسنده علاوهبر تحلیلهای موردی و اشاره به داستانهای متعدد، مجموعاً 15 داستان کوتاه بهقلم نویسندگان رئالیست و ناتورالیست ایرانی و یک داستان از ادبیات کهن فارسی (هزارویکشب) را بهطور مشروح نقد کرده است.
فهرست جلد اول
مقدمه جلد اول
فصل اول: داستان کوتاه رئالیستی در ایران
- مروری بر معانی مختلف اصطلاح رئالیسم
- رئالیسم در نقاشی
- ویژگیهای داستان کوتاه رئالیستی
- مکان در داستان رئالیستی
- زاویه دید در داستان رئالیستی
- شخصیت و شخصیتپردازی در داستان رئالیستی
- توصیف در داستان رئالیستی
- پیرنگ در داستان رئالیستی
- زمان در داستان رئالیستی
- نثر رئالیستی
- زبان عامیانه و محاورهای در داستان کوتاه ایران
فصل دوم: نمونهای از یک داستان غیررئالیستی و تحلیل آن
- چه داستانهایی رئالیستی نیستند؟
- حکایت وَردُالاکمام و اِنسُالوجود
- چرا حکایت وَردُالاکمام و اِنسُالوجود روایتی غیررئالیستی است؟
فصل سوم: نقد چند داستان رئالیستی نمونه
- چند داستان خصیصهنمای رئالیستی
- خاکسترنشینها (غلامحسین ساعدی)
- دنیای فلاکت و تاریکی: تصویر جهان فرودین در داستان خاکسترنشینها
- سبزِ مُورد (شهلا پروینروح)
- منجلاب فقر: نثر رئالیستی در داستان سبز مورد
- شهر کوچک ما (احمد محمود)
- بیرونرفتن از شهر خیالات سبک: بازنمایی پاگشایی در داستان شهر کوچک ما
- مرد (محمود دولتآبادی)
- آزمون مردشدگی: مواجهه با واقعیت در داستان مرد
- تَشخَند (حسن بنیعامری)
- واقعیتی دیگر: بازنمایی رئالیستی جنگ در داستان تشخند
فصل چهارم: داستان کوتاه ناتورالیستی
- ویژگیهای داستان کوتاه ناتورالیستی
- درونمایههای متداول در داستانهای ناتورالیستی
فصل پنجم: نقد چند داستان ناتورالیستی نمونه
- چند داستان خصیصهنمای ناتورالیستی
- عروسکِ فروشی (صادق چوبک)
- و این است گرسنگی و مرگ: عکسبرداریِ لجامگسیخته در داستان عروسک فروشی
- چنگال (صادق هدایت)
- پاگذاشتن پسر در جاپای پدر: جبر وراثت در داستان چنگال
- تولد (اسماعیل فصیح)
- تولد برای مردن: حتمیت مرگ بر اثر جبر زیستشناختی در داستان تولد
- چهارراه (هوشنگ مرادی کرمانی)
- آیندهای که نیاز به پیشگویی ندارد: جبر اجتماعی در داستان چهارراه
فصل ششم: بررسی نمونههای بیشتری از داستانهای رئالیستی و ناتورالیستی
- چند داستان شاخص رئالیستی و ناتورالیستی
- اجارهخانه (بزرگ علوی)
- گزینشهای رئالیستی در داستان اجارهخانه
- چند نکته و چند پرسش برای تامل بیشتر درباره این داستان
- دفترچۀ بیمه (جلال آلاحمد)
- بازنمایی رئالیستی دنیای معلمان در داستان دفترچه بیمه
- چند نکته و چند پرسش برای تامل بیشتر درباره این داستان
- همراه آهنگهای بابام (علیاشرف درویشیان)
- ساختار رئالیستی در داستان همراه آهنگهای بابام
- چند نکته و چند پرسش برای تامل بیشتر درباره این داستان
- مارافسای (عبدالرحیم احمدی)
- گذار از رئالیسم بهسوی ناتورالیسم در داستان مارافسای
- چند نکته و چند پرسش برای تامل بیشتر درباره این داستان
- این سرما مرا میکشد (مهدی رجبی)
- بازنمایی ناتورالیستی غریزههای انسانی-حیوانی در داستان این سرما مرا میکشد
- چند نکته و چند پرسش برای تامل بیشتر درباره این داستان
- زُلزدن به آفتاب (محمدرضا گودرزی)
- آسیبشناسی ناتورالیستی خشونت در داستان زلزدن به آفتاب
- چند نکته و چند پرسش برای تامل بیشتر درباره این داستان
جلد دوم کتاب داستان کوتاه در ایران
در جلد دوم این کتاب، همچون جلد نخست، آشنایی با شالودههای نظری داستان کوتاه پیششرط نقد فرض شده است. از این رو، نویسنده در فصلهای اول و دوم عناصر و ویژگیهای داستان کوتاه مدرن را شرح میدهد.
ساختار سه فصل بعدی از این قرار است که ابتدا یکی از نظریههای داستان کوتاه مدرنیستی با بسط و تکمیل و افزودنِ نکات و مثالهای روشنگر، معرفی میشود و سپس نمونههایی ممتاز از داستان مدرن ایرانی از منظر همان نظریه مشروحاً مورد بررسی قرار میگیرند.
بهمنظور آشنایی بیشتر خواننده با جریانهای داستاننویسی در دهههای اخیر و گستره مضامین آن، در فصل آخر شش نمونه شاخص دیگر از داستانهای مدرن ایرانی نقد شدهاند. رویکرد نویسنده در این مجلد، مانند مجلد قبلی، میانرشتهای است و او به نقاشیهای امپرسیونیستی، شعرهای ایماژیستی و فیلمهای سینمایی میپردازد تا چهارچوبی برای فهم و نقد داستان بهدست دهد.
آخرین داستان بررسیشده در کتابِ حاضر، یکی از نخستین آثار واجد ابتکارهای فراداستانی در ایران است و حرکت داستان کوتاه ما بهسوی پسامدرنیسم را نشان میدهد که موضوع جلد سوم کتاب داستان کوتاه در ایران است. در جلد دوم این کتاب، نویسنده علاوه بر تحلیلهای موردی و اشاره به داستانهای متعدد، مجموعاً پانزده داستان کوتاه مدرن ایرانی را بهتفصیل نقد کرده است.
فهرست جلد دوم کتاب داستان کوتاه در ایران
مقدمه جلد دوم
فصل اول: داستان کوتاه مدرن
- سربرآوردن مدرنیسم از دل محدودیتهای رئالیسم
- ویژگیهای داستان کوتاه مدرن
- شیوۀ روایت در داستان مدرن
- پیرنگ در داستان مدرن
- شخصیت و شخصیتپردازی در داستان مدرن
فصل دوم: نسبت داستان کوتاه مدرن با شعر غنایی
- داستان مدرن بهمنزله داستانی شاعرانه
- داستان کوتاه، خویشاوند شعر
- ویژگیهای شعر غنایی
- نمونهای از یک شعر غنایی و تحلیل آن
- ندای آغاز
- چرا «ندای آغاز» شعری غنایی است؟
فصل سوم: داستان کوتاه غنایی (شعرگونه)
بخش نخست: نظریه
- نظریۀ آیلین بالدِشویلر
- بررسی نمونهای از توصیفهای غنایی در داستان کوتاه مدرن
- سنت داستان کوتاه غنایی در ادبیات غرب
بخش دوم: نقد علمی
- نقد چند داستان غنایی نمونه از منظر نظریه آیلین بالدشویلر
- درخت گلابی (گلی ترقی)
- فرصت ازدسترفتۀ عشق: روایتگری شاعرانه در داستان درخت گلابی
- نقشبندان (هوشنگ گلشیری)
- آنچه نقش نتوان زد: رویکرد غنایی مدرن به ثبت تلاطمهای عاطفی در داستان نقشبندان
فصل چهارم: داستان مدرن شاعرانه، نظریهای دیگر
بخش نخست: نظریه
- نظریۀ چارلز مِی
- الف. شخصیت بهمنزله حالتی ذهنی
- ب. داستان کوتاه بهمنزله طرحوارهای کمینه
- پ. داستان کوتاه بهمنزله توصیف ساحتی خوابگونه
بخش دوم: نقد عملی
- نقد چند داستان غنایی نمونه از منظر نظریه چارلز می
- سهشنبۀ خیس (بیژن نجدی)
- اشباح واقعی: بازنمایی حالات ذهنی در داستان سهشنبۀ خیس
- کابوسِ بیداری (حسین سناپور)
- کابوس در بیداری: طرحواره کمینه در داستان کابوس بیداری
- اسکلتهای بلورآجین (محمد کلباسی)
- بینابین رویا و واقعیت: ساحت خوابگونه در داستان اسکلتهای بلورآجین
فصل پنجم: داستان کوتاه امپرسیونیستی
بخش نخست: نظریه
- نظریۀ سوزان فرگسن
- امپرسیونیسم در نقاشی
- امپرسیونیسم در شعر و داستان کوتاه
- نمونهای از یک شعر امپرسیونیستی و تحلیل آن
- «در ایستگاه مترو»
- چرا «در ایستگاه مترو» شعری امپرسیونیستی است؟
- بررسی نمونهای از نثر امپرسیونیستی در داستان کوتاه
- ویژگیهای داستان کوتاه امپرسیونیستی
- الف. زاویه دید و بازتاباندن احساسات درونی در داستان امپرسیونیستی
- ب. پیرنگ در داستان امپرسیونیستی
- پ. نقش استعاری مکان در داستان امپرسیونیستی
- ت. روایت نامتوالی در داستانهای امپرسیونیستی
- ث. سبکپردازی و برجستهشدن سبک در داستان امپرسیونیستی
بخش دوم: نقد عملی
- رنگها (پرویز دوائی)
- خاطرات رنگی: توصیفهای امپرسیونیستی در داستان رنگها
- وسوسههای اردیبهشت (علی قانع)
- داستان ناگفته: پیرنگ حذفی در داستان وسوسههای اردیبهشت
- سه قطره خون (صادق هدایت)
- روایتی که نمیتوان بازگفت: پیرنگ استعاری در داستان سه قطره خون
- یک دسته موی سیاه (محمدرحیم اخوت)
- زندگی با خاطرهها: تداعیهای امپرسیونیستی در داستان یک دسته موی سیاه
فصل ششم: بررسی نمونههای بیشتری از داستانهای مدرن
- چند داستان شاخص مدرن
- باغ تابناک (محمد کشاورز)
- غنایینویسی مدرن در داستان باغ تابناک
- چند نکته و چند پرسش برای تامل بیشتر درباره این داستان
- ایستگاه (طاهره علوی)
- کمینهگرایی مدرن در داستان ایستگاه
- چند نکته و چند پرسش برای تامل بیشتر درباره این داستان
- غریبهای در اتاق من (مهرنوش مزارعی)
- جامعهپژوهی مدرن در داستان غریبهای در اتاق من
- چند نکته و چند پرسش برای تامل بیشتر درباره این داستان
- چراغ خطر (فرزانه کرمپور)
- آسیبشناسی اجتماعی مدرن در داستان چراغ خطر
- چند نکته و چند پرسش برای تامل بیشتر درباره این داستان
- یک بار هم شده «سوسن» گوش بده (پیمان هوشمندزاده)
- سبکپردازی مدرن در داستان یک بار هم شده سوسن گوش بده
- چند نکته و چند پرسش برای تامل بیشتر درباره این داستان
- مردی که برنگشت (سیمین دانشور)
- حرکت بهسوی پسامدرنیسم در داستان مردی که برنگشت
- چند نکته و چند پرسش برای تامل بیشتر درباره این داستان
جلد سوم داستان کوتاه در ایران
جلد سوم این کتاب به تبیین و معرفی داستاننویسی پسامدرن اختصاص دارد که متاخرترین جریان در داستان کوتاه ایران است. نویسنده تحولات سبکی و صناعی داستان کوتاه ایران است. نویسنده تحولات سبکی و صناعی داستان کوتاه ایران در یک دهه و نیم اخیر را با روشی میانرشتهای و پویششناسانه و با الگویی برگرفته از نقد ادبی بررسی کرده است.
این جلد شامل 10 فصل و ساختار کلی آن بدین قرار است:
هرفصل با بخشی موسوم به «ملاحظات اولیه» آغاز میشود که در آن پیشزمینهای برای فهم بهتر مباحث همان فصل بهدست داده شده است. نویسنده سپس در چند بخش متوالی اجزای یک نظریه پسامدرن را با بسط و تکمیل و افزودن نکات و مثالهای روشنگر تبیین میکند. بخش پایانی هرفصل به نقد علمیِ چند داستان نمونه از منظر نظریه تبیینشده در همان فصل اختصاص دارد.
در جلد سوم، علاوهبر تحلیلهای موردی و اشاره به داستانهای متعدد، بیست داستان شاخص که هر یک جنبهای از جریان پسامدرن در داستاننویسی معاصر ما را بهنمایش میگذارد، به تفصیل و با استناد به نظریههای پسامدرنیسم نقد شدهاند.
بدینترتیب، در سه جلد کتاب داستان کوتاه در ایران مجموعاً 50 داستان کوتاه ممتاز بهقلم نویسندگان صاحبسبک ایرانی بررسی شدهاند که تصویری روشن از تطور سبکها و مضامین این نوع ادبی در کشور ما بهدست میدهند.
فهرست جلد سوم کتاب داستان کوتاه در ایران
مقدمه جلد سوم
فصل اول: پسامدرنیسم چیست؟
- بخش نخست: ملاحظات اولیه
- بخش دوم: معانی متکثر اصطلاح پسامدرنیسم
- بخش سوم: ویژگیها و مضامین عمده در داستانهای پسامدرن
- بخش چهارم: پسامدرنیسم بهمنزله واکنشی در برابر عقلانیت مدرن
فصل دوم: پساساختارگرایی و نسبت آن با پسامدرنیسم
- بخش نخست: ملاحظات اولیه
- بخش دوم: رویکرد ساختارگرایانه در زبانشناسی سوسور
- بخش سوم: رویکرد پساساختارگرایانه به نشانهها
- بخش چهارم: تاثیر پساساختارگرایی در داستانهای پسامدرن
- نقد چند داستان پسامدرن نمونه با ملاحظات پساساختارگرایانه
- پلکان (ابوتراب خسروی)
- سرگردانی دالها: رویکرد پساساختارگرایانه در داستان پلکان
- صراحت و قاطعیت (بهرام صادقی)
- سوءتفاهم ناشی از دالها: قرائتی پساساختارگرایانه در داستان صراحت و قاطعیت
فصل سوم: مرگ مولف و ربط آن پسامدرنیسم
- بخش نخست: ملاحظات اولیه
- بخش دوم: جایگاه مولف از نظر پساساختارگرایان
- بخش سوم: نظریه مرگ مولف
- بخش چهارم: «ابرداستان»، تبلوری پسامدرن از مرگ مولف
- بخش پنجم: «مرگ مولف» در داستانهای پسامدرن ایرانی
- نقد چند داستان پسامدرن نمونه از منظر نظریه مرگ مولف
- روزبهخیر آقای نویسنده (زهره حکیمی)
- خودمختاری شخصیتها: مرگ مولف در داستان روزبهخیر آقای نویسنده
- داستان دودقیقهای (بهرام مرادی)
- بهت نویسنده: جدل و جدال شخصیت با مولف در داستانِ داستان دودقیقهای
فصل چهارم: فرم در داستان کوتاه پسامدرن
- بخش نخست: ملاحظات اولیه
- بخش دوم: کارکرد فرم در داستانهای پسامدرن
- بخش سوم: تفاوت فرم در داستانهای مدرن و پسامدرن
- بخش چهارم: شکلهای نو برای بازنمایی تجربههای پسامدرن
- بخش پنجم: شگردهای شکلپردازانه در داستانهای پسامدرن ایرانی
- نقد چند داستان پسامدرن نمونه از منظر کارکرد فرم
- ظهور و سقوط ضمیر اول شخص مفرد بزرگ (امیرتاجالدین ریاضی)
- موضوعی دیرین در شکلی امروزین: فرم پسامدرن در داستان ظهور و سقوط…
- د+زد+مونا خوشبخت میشود (رضا مختاری)
- بازیگوشی با متنی کهن: شکلپردازی پسامدرن در داستان د+زد+مونا خوشبخت میشود
فصل پنجم: افول فراروایتها (نظریۀ لیوتار)
- بخش نخست: ملاحظات اولیه
- بخش دوم: وضعیت پسامدرن
- نقد چند داستان پسامدرن نمونه از منظر نظریه لیوتار
- مهتاب (خسرو دوامی)
- تشکیک پسامدرن: غیاب کلانروایت در داستان مهتاب
- مرثیه برای ژاله و قاتلش (ابوتراب خسروی)
- پارهروایتهای مکرر: تکثر رواییِ پسامدرن در داستان مرثیه برای ژاله و قاتلش
فصل ششم: وجودشناسی پسامدرن (نظریه مکهِیل)
- بخش نخست: ملاحظات اولیه
- بخش دوم: مفهوم عنصر غالب
- بخش سوم: معرفتشناسی و وجودشناسی
- بخش چهارم: تغییر عنصر غالب در داستانهای پسامدرن
- نقد چند داستان پسامدرن نمونه از منظر نظریه مکهیل
- مسابقه (ناهید طباطبایی)
- جهانهای تودرتو: وجودشناسی پسامدرن در داستان مسابقه
- مرگ کاتب (عباس محمودی)
- نسبت تخیل با واقعیت: تداخل وجودشناختی در داستان مرگ کاتب
فصل هفتم: فراداستان و فراتاریخ (نظریه هاچن و وایت)
- بخش نخست: ملاحظات اولیه
- بخش دوم: فراداستان تاریخنگارانه
- بخش سوم: فراتاریخ
- نقد چند داستان پسامدرن نمونه از منظر نظریه هاچن و وایت
- میزگرد (سیمین دانشور)
- تاریخ بهمنزله داستان: رویکرد پسامدرنیستی به تاریخ در داستان میزگرد
- سواری درآمد، رویش سرخ و، مویش سرخ و، قدش سرخ و… (احمد بیگدلی)
- معرقکاری با متن: بینامتنیت و فراداستاننویسی در داستان سواری درآمد…
فصل هشتم: وانمودگی و فوقواقعیت (نظریه بودریار)
- بخش نخست: ملاحظات اولیه
- بخش دوم: پسامدرنیته و پسامدرنیسم
- وانمودگی (شبیهسازی تصویری)
- انفجار درونریز
- فوقواقعیت
- بخش سوم: هنر پسامدرن از منظر نظریه بودریار
- نقد چند داستان پسامدرن نمونه از منظر نظریه بودریار
- آنجا که پنچرگیریها تمام میشوند (حامد حبیبی)
- ولعِ خرید: مصرف پسامدرنیستی در داستان آنجا که پنچرگیریها تمام میشوند
- دیگر نمیخواهم روزنامه بخوانم (محسن حکیممعانی)
- فرار از فوقواقعیتها: ضدیت با گفتمان رسانهها در داستان دیگر نمیخواهم روزنامه بخوانم
فصل نهم: شخصیتپردازی پسامدرن (نظریه فوکو)
- بخش نخست: ملاحظات اولیه
- بخش دوم: مفهوم گفتمان در نظریه فوکو
- بخش سوم: شخصیتهای پسامدرن بهمنزله بازنمایی گفتمان
- نقد چند داستان پسامدرن نمونه از منظر نظریه فوکو
- کُلاژ (احسان عباسلو)
- سیلان گفتمان: شخصیتکاوی پسامدرن در داستان کلاژ
- تبلیغات کره (وریا مظهر)
- سوژهبودگی: شخصیتپردازی پسامدرن در داستان تبلیغات کره
- فصل دهم: بررسی نمونههای بیشتری از داستانهای پسامدرن
- چند داستان شاخص پسامدرن
- پرتره صادقی (احمد اخوت)
- تکهکاری پسامدرن در داستان پرتره صادقی
- چند نکته و چند پرسش برای تامل بیشتر درباره این داستان
- شنگول (محمدرضا گودرزی)
- غنیسازی پسامدرنیستی ادبیات در داستان شنگول
- چند نکته و چند پرسش برای تامل بیشتر درباره این داستان
- جهنم بهانتخاب خودم (اسماعیل زرعی)
- مخمصمه پسامدرن مولف در داستان جهنم بهانتخاب خودم
- چند نکته و چند پرسش برای تامل بیشتر درباره این داستان
- غریبه و اقاقیا (علیاصغر شیرزادی)
- بازنگرش پسامدرنیستی بر سیر ادبیات داستانی ایران در داستان غریبه و اقاقیا
- چند نکته و چند پرسش برای تامل بیشتر درباره این داستان
اطلاعات کتاب
عنوان کلی: داستان کوتاه در ایران (3 جلد)
نویسنده: دکتر حسین پاینده (استاد نظریه و نقد ادبی دانشگاه علامه طباطبایی)
ناشر: نیلوفر
اولین انتشار: 1389
نوبت انتشار: چاپ پنجم 1401
موضوع: داستاننویسی، داستان کوتاه ایرانی، نقد و نظریه
جلد اول: داستانهای رئالیستی و ناتورالیستی
تعداد صفحات: 548 صفحه
قیمت: 275000 تومان
جلد دوم: داستانهای مدرن
تعداد صفحات: 528 صفحه
قیمت: 245000 تومان
جلد سوم: داستانهای پسامدرن
تعداد صفحات: 698 صفحه
قیمت: 325000 تومان
اگر میخواهید داستاننویسی را شروع کنید، و یا با جریان داستاننویسی معاصر ایران بیشتر آشنا شوید، حتماً سه جلد کتاب داستان کوتاه در ایران نوشتۀ دکتر حسین پاینده را تهیه کنید و بخوانید. این کتاب شما را هم با نظریهها و جریانها آشنا میکند، هم روش نقد عملی داستان را یاد میدهد.