کتاب خدای ناپدیدشونده عالی‌ست! اگر علاقه‌مند به اسطوره‌شناسی باشید حتما از مطالعه مقالات میرچا الیاده در این کتاب لذت خواهید برد. در این یادداشت می‌خواهم به معرفی کتاب خدای ناپدیدشونده بپردازم؛ که مجموعه‌ای است از چند مقاله مهم و تاثیرگذار الیاده. در بخش‌هایی از این کتاب به اساطیر ایران نیز اشاره شده است؛ پس اگر اسطوره‌شناسی ایران هم برایتان اهمیت دارد، حتما این کتاب را تهیه کنید و بخوانید.
فهرست کتاب و خلاصه‌ای از مقالات آن
ابتدا نگاهی به فهرست کتاب میرچا الیاده بیندازیم و مقالات آن را مرور کنیم. سعی می‌کنم در چندخط دربارۀ محتوای مقاله‌های کتاب هم بنویسم.
فصل اول: داکیایی‌ها و گرگ‌ها
خدا می‌داند که برای نگارش پایان‌نامه‌ام چه‌قدر دنبال این مقاله گشته بودم! این مقاله به‌صورت مجزا در کتاب یاد بهار (یادنامه دکتر بهار) آمده است؛ اما متاسفانه این کتاب نایاب است و من پس از مدت‌ها توانستم نسخۀ الکترونیکی آن را بخرم. تا این‌که مطالعه کتاب خدای ناپدیدشونده را شروع کردم و دیدم این‌جا هم مقاله داکیایی‌ها و گرگ‌ها ترجمه و آمده است.
داکیایی‌ها و گرگ‌ها مقاله‌ای ارزشمند از الیاده است که در آن درباره جایگاه گرگ در اساطیر ایران باستان نیز صحبت شده است. در این مقاله می‌خوانیم:
معانی دینیِ نام‌های قومی
آیین‌های تشرف و رازآموزی جنگاورانه
استحاله و تغییر شکل آیینی به جانوری شکارچی و درنده
چماق و بیرق
داکیایی‌ها – یک اخوت جنگی
طرح‌های نمایشی اساطیری – آیینی گرگ
جانوران درنده، شکارچیان، جنگجویان
فصل دوم: زالموکسیس
این مقاله نیز بسیار گران‌قدر و آموزنده است و مطالبی در آن مطرح می‌شود که من هیچ‌کجای دیگر، در میان متون اساطیری، ندیده‌ام. از بابت همین اهمیت بالاست که عنوان کتاب خدای ناپدیدشونده: زالموکسیس نیز از همین مقاله برداشته شده است. در این مقاله می‌خوانیم:
تالار زیرزمینی
غارهای آیینی: غیبت و ظهور
زالموکسیس و جاودانه‌سازی
اهل خلسه و معجزه‌گران
شمن – فیلسوف‌ها
آیین شمنی یونانی
زالموکسیس، خلسه و جاودانگی
ریشه‌شناسی نام‌ها و تاریخ ادیان
زالموکسیس و فرایر
آیین قربانی پیام‌آور
گبلیزیس
زالموکسیس و کاهنان شفاگر
زالموکسیس و دکاینیوس
خلوت‌نشینان و خردمندان
داکیا در اشغال
دگردیسی و تغییر شکل زالموکسیس
فصل سوم: خدا و شیطان: ماقبل تاریخ کیهان‌شناسی عامیانۀ رومانیایی
در این مقاله میرچا الیاده به بررسی برخی داستان‌های مرتبط با اسطورۀ غواصی کیهان‌زادی پرداخته است. نام ایران و اساطیر آن نیز در این مقاله بسیار به‌چشم می‌خورد. در این بخش از کتاب خدای ناپدیدشونده می‌خوانیم:
غواصی کیهان‌زادی
روایات اروپای جنوب شرقی
روایات لهستانی، بالتیکی و مورداوینیایی
خستگی خدا
ثنویت اسلاوی؟
چند افسانۀ روسی
غواصی کیهان‌زادی در میان اوگرایی‌ها
اساطیر کیهان‌زایی در آمریکای شمالی
منشا پیدایش و پراکندگی این اسطوره
ساختار و معنای غواصی کیهانی
فصل چهارم: امیر دراگوش و شکار آیینی
حضور پررنگ حیوانات اساطیری در این بخش از کتاب باعث شد که آن را با اشتیاق بیشتری بخوانم. مخصوصا مبحث حیوانات راهنما برایم بسیار جذاب بود. اگر شما هم پیگیر جایگاه حیوانات در اساطیر هستید مطالعه این مقاله می‌تواند برایتان خیلی روشنگر باشد. در این فصل از کتاب می‌خوانیم:
امیر دراگوش و شکار آیینی
شکار آیینی و جانوران راهنما
اساطیر مبدا و منشا پیدایش
هونور و ماگور
گاو وحشی گاو نر (ورزا)
نقش دینی گوزن نر
شکار گوزن در هند
فصل پنجم: استاد مانوله و صومعۀ آرجش
در این فصل از کتاب خدای ناپدیدشونده مباحث زیر مطرح شده‌اند:
شعر عامیانه و فرهنگ عامۀ دینی
چند سرود بالکانی
شرح و تفسیرها: محققان فرهنگ عامه و تاریخ ادبیات
مراسم آیینی ساخت‌وساز: ریخت‌شناسی و تاریخ
قربانی‌های خونین و اساطیر کیهان‌زادی
دیرینگی و بقا
فصل ششم: آیین شمنی رومانیایی؟
این مقاله کوتاه با عنوان «آیین شمنی» رومانیایی اختصاص دارد به:
باندینوس و افسونگران
مراسم آیینی دفاع در مقابل طاعون
تسخیر روسالی‌ها
آیین شمنی و اوراد و افسون‌ها
فصل هفتم: آیین پرستش «مهرگیاه» در رومانی
اگر به جایگاه گیاهان در اساطیر و اسطوره‌ها علاقه‌مند باشید این مقاله کوتاه میرچا الیاده می‌تواند برایتان مفید و آموزنده باشد.
فصل هشتم: برۀ غیب‌بین
در فصل آخر کتاب خدای ناپدیدشونده مباحث زیر مطرح می‌شود:
چیزی مقدس و تاثیرگذار…
مورخان، فرهنگ عامه‌شناسان، فیلسوفان
سنت‌گرایان و تجددطلبان
تفسیر کنستانتین برائیلویو
شهرت و اعتبار این سرود
بریده‌هایی از کتاب خدای ناپدیدشونده
زالموکسیس به ما می‌آموزد که درست همان‌طور که نباید چشم‌ها را جدا از سر یا سر را جدای از بدن معالجه کنید، نباید اقدام به معالجۀ بدن جدای از روح کنید. شفاگر تراکی سپس گفته بود به همین دلیل است که علاج بسیاری از بیماری‌ها بر طبیبان یونانی نامعلوم است زیرا آن‌ها کل (جسم و روح) را در نظر نمی‌گیرند. به‌واسطۀ این کلیشۀ ادبی که حکمت خارجی‌ها (بربرها) برتر از علم و دانش یونانیان است، می‌توان آموزه‌ای شبیه به کل‌نگری یا یکپارچه‌انگاری بقراطی را تشخصی داد. نباید فراموش کنیم که شهرت و اعتبار طبیبان گتوداکیایی واقعی بود و تا قرن‌ها باقی ماند.
امروز توافق نظر داریم که اسطوره و افسانه هم «حقیقت» دارد اما به معنایی متفاوت از «حقیقت» داشتنِ مثلاً یک واقعیت تاریخی. اسطوره و تاریخ دو حالت وجودی مختلف از جهان را نمایان می‌سازد؛ دو رویکرد ذهنی مختلف برای تعبیر و تفسیر اطلاعات و داده‌های واقعیت – وضعیت‌های وجودی و فعالیت‌های ذهن که به هرحال هیچ‌کدام خاص و منحصربه‌فرد نیست. یک قوم درست مثل یک فرد می‌تواند از مسئولیت‌های تاریخی خودآگاه باشد و شجاعانه آن‌ها را برعهده بگیرد و در عین حال به برخورداری از اساطیر و افسانه‌های کهن ادامه دهد و افسانه‌های جدیدی را ابداع کند زیرا این‌ها ابعاد دیگری از هستی بشری را توضیح می‌دهد.
درباره کتاب خدای ناپدیدشونده: زالموکسیس میرچا الیاده
«خدای ناپدیدشونده» مجموعه‌ای است از هشت مقالۀ میرچا الیاده که در سال 1970 در اروپا منتشر و اکنون برای نخستین بار به فارسی ترجمه شده است. نویسنده در مقدمۀ کتاب می‌گوید:
«برشمردن همۀ مضامین و موضوعاتی که در فصل‌های مختلف این کتاب بررسی شده، کار بیهوده‌ای است. آنچه باید مورد تاکید قرار گیرد، اهمیت چنین تحقیق‌هایی برای تاریخ عمومی ادیان است. این کتاب نه برای تشریک مساعی در تحقیقات مورخان، فرهنگ عامه‌شناسان (فولکولوریست‌ها) یا متخصصان مطالعات رومانیایی، بلکه بیشتر برای نمایان‌ساختن امکاناتِ پیش روی نوعی تاویل‌شناسی (هرمنوتیک) از عوالم دینیِ کهن و عامیانه یا به‌عبارت بهتر، تاویل‌شناسی و یافتنِ معانیِ نهفتۀ بعضی خلاقیت‌ها و ابداعات دینی که هیچ نمود یا بیان مکتوبی نداشته و به‌طور کلی فاقد معیارها و ضوابط زمانی یا ترتیب تاریخی است، نوشته شده است.»
جمع‌بندی
عنوان کتاب: خدای ناپدیدشونده: زالموکسیس
عنوان اصلی: Zalmoxis, The Vanishing God
نویسنده: میرچا الیاده
مترجم: مانی صالحی علامه
ناشر: انتشارات نیلوفر
نوبت چاپ: چاپ اول 1397
قیمت کتاب: 45000 تومان
موضوعات: اسطوره‌شناسی، رومانی، دین، فرهنگ عامه
کتاب خدای ناپدیدشونده در مجموعه گزیدۀ آثار میرچا الیاده نشر نیلوفر منتشر شده است. علاوه‌بر تسلط میرچا الیاده بر اساطیر و فرهنگ عامه و جذابیت بیان او، ترجمۀ کتاب نیز بسیار روان است و خواندن آن را برای مخاطبان لذت‌بخش می‌کند. حتما توصیه می‌کنم که کتاب خدای ناپدیدشونده: زالموکسیس میرچا الیاده را تهیه کنید و بخوانید.
لطفا نظرات خود را هم درباره بخش معرفی کتاب وبلاگ عقاید یک گرگ برایم بنویسید تا در یادداشت‌های بعدی بهتر بنویسم.