ویراستاری چیست؟ آموزش ویراستاری متن برای محتوانویسان

اگر به نویسندگی علاقه دارید، می‌خواهید وبلاگی غنی و پربازدید داشته باشید یا قصد دارید وارد شغل تولید محتوا شوید و نمی‌دانید از کجا شروع کنید یا حتی فقط می‌خواهید بی‌ایراد و درست و بایسته و شایسته بنویسید، این آموزش ویراستاری تولید محتوا برای شماست. در این آموزش تکیۀ ما بر ویرایش و نگارش است که رکن و پایۀ نوشتن هستند. در هر زمینه‌ای که بخواهید بنویسید، حتی در چت‌های روزانه و پست‌های شبکه‌های اجتماعی‌تان، درست‌نویسی به‌کار می‌آید. پس قلم و خودکار را آماده کرده، نکته‌های مهم را یادداشت کنید.

چرا درست‌نویسی مهم است؟

این قصه سر دراز دارد؛ اما اگر بخواهیم خلاصه بگوییم، درست‌نویسی پیوند ما را با گذشتگان، هم‌عصران و آیندگان قوی‌تر می‌کند. نوشتۀ خوب و صحیح با املای بی‌غلط، بدفهمی و ناخوانایی را از مطالبمان می‌زداید و منظور و مفهوم متن را به خوانندگان فعلی و آینده درست‌تر می‌رساند. به‌علاوه، کمک می‌کند آنچه را گذشتگان نوشته‌اند، بهتر بفهمیم. به‌طور اختصاصی‌تر اگر بگوییم، درست‌نویسی در تولید محتوا نشان می‌دهد که ما کارمان را بلدیم و حرفه‌ای هستیم. مخاطبی که در نوشتۀ ما غلط املایی و ایراد جدی نگارشی ببیند، به ما اعتماد نخواهد کرد. به همین دلیل، در این آموزش ویراستاری تولید محتوا، روی ویرایش و نگارش تمرکز کرده‌ایم.

قلم خوب را فراموش نکنید

هر سایتی ویژگی‌های خودش را دارد؛ مثلاً برای مدیران محتوای سایت‌هایی مانند خبرگزاری‌ها، مطالب به‌روز و خبرهای جدید آن‌قدر اولویت دارد که نبود دقت کافی در املا و نگارش معمولاً نادیده گرفته می‌شود؛ اما همان‌طور که گفته شد، اگر بنا را بر انتقال صرف مطالب قرار دهید و به قلم خوب اهمیت ندهید، کمتر احتمال دارد بازدیدکنندگان سایتتان به مخاطب‌های دائمی تبدیل شوند. قلم خوب در کنار محتوای مفید و مورد نیاز مخاطب، یکی از عوامل مهم حفظ مخاطب است.

قلم خوب چگونه به‌دست می‌آید؟

برای داشتن قلم استوار و زیبا، باید متن‌های نویسندگان خوب را بخوانید. هیچ‌چیز به‌اندازۀ خواندن کتاب خوب به شما کمک نمی‌کند. به‌علاوه، اگر دربارۀ چیزی بنویسید که به آن علاقه داشته و اطلاعات زیادی درباره‌اش دارید، خواهید دید که کیفیت نوشته‌تان نسبت به نوشته‌ای که درمورد موضوعی بی‌ربط به علایقتان است، چقدر بهتر خواهد بود. پس مطالعه دربارۀ‌ موضوعاتی را که برایشان مطلب می‌نویسید، جدی بگیرید. نکتۀ دیگری که به کمکتان خواهد آمد، شناختن مخاطب است. اگر بدانید برای چه کسی محتوا تولید می‌کنید، متن مناسب‌تری برای او خواهید نوشت.

در کنار همۀ این‌ها باید دستی در ویرایش داشته، با دستور زبان فارسی آشنا بوده و غلط‌های رایج را بشناسید. غلط‌هایی که در متون دیده می‌شوند، دو دسته‌اند: غلط‌های املایی و غلط‌های انشایی. در این آموزش ویراستاری تولید محتوا، به این دو مورد مفصل خواهیم پرداخت.

معیار درست و غلط در زبان چیست؟

جواب این سؤال خارج از موضوع این مقاله است؛ اما به آن اشارۀ کوتاهی می‌کنیم تا اگر برایتان جالب بود، بیشتر درباره‌اش بخوانید. به‌طور کلی معیار درست یا غلط بودن عبارتی در زبان فارسی چهار چیز است: متون کهن فارسی، دستور زبان فارسی، زبان گفتاری و زبان معیار. اگر کلمه یا عبارتی فقط یکی از این چهار معیار را داشت، به‌شرطی که سه معیار دیگر با آن مخالفت نکند، آن کلمه درست است. ممکن است بپرسید ما که دانش و زمان آن را نداریم که برای هر کلمه این چهار شرط را بسنجیم،‌ پس چه کنیم؟ به منابع مرجع در ویرایش  و نگارش مراجعه کنید. برای املای کلمات، کتاب فرهنگ املایی خط فارسی فرهنگستان زبان و ادب فارسی معیار است. پیشنهاد ما این است که از نسخۀ آنلاین آن در سایت www[dot]emla[dot]virastaran[dot]net استفاده کنید. بعداً در مبحث نیم‌فاصله، باز هم به این موضوع خواهیم پرداخت. برای غلط‌های غیراملایی نیز باید علاوه بر آشنایی نسبی با دستور زبان، حداقل یک کتاب ویرایشی بخوانید. در پایان منابعی برای آشنایی بیشتر با ویرایش به شما معرفی خواهیم کرد. در ادامۀ این مطلب نیز، به غلط‌های نگارشی رایج خواهیم پرداخت که برای شروع کار کافی هستند.

غلط‌های نگارشی در نوشتار

در این قسمت از مطلب، دربارۀ غلط‌های انشایی و دستوری صحبت می‌کنیم و توصیه‌هایی نیز خواهیم داشت. دقت کنید، این آموزش ویراستاری تولید محتوا برای سایت است؛ اما شما برای نوشتن هر چیزی به این نکته‌ها نیاز پیدا خواهید کرد. در این مقاله این نکات را به‌اختصار و در حد نیاز بیان کرده‌ایم؛ اگر به توضیحات کامل‌تری نیاز پیدا کردید، به منابعی که در پایان معرفی می‌شوند، مراجعه کنید.

• تا حد امکان از کلمات فارسی استفاده کنید. البته این به‌معنای سره‌نویسی نیست. کلمات بیگانه‌ای که معادل‌های رایج در زبان فارسی امروزی دارند (چه با ریشۀ فارسی چه غیر فارسی) نباید استفاده شوند. مثلاً تکنولوژی معادل زیبای فناوری را دارد، پس نیازی به استفاده از این کلمه نیست؛ اما کلماتی مثل رادیو،‌ اینترنت، پروتئین که معادل فارسی ندارند، به همین شکل باید به‌کار برده شوند.
• گرته‌برداری را به‌منزلۀ فعلی حرام بدانید و از آن پرهیز کنید. گرته‌بردای چیست؟ ترجمۀ جزء‌به‌جزء جمله یا کلمه از زبانی دیگر. مثلاً ما در زبان فارسی غذا را می‌کشیم، طناب را می‌کشیم، وزن را می‌کشیم و… . اگر بخواهیم این عبارات را دقیقاً به انگلیسی ترجمه کنیم، مطمئناً هیچ انگلیسی‌زبانی منظور ما را نمی‌فهمد. در ترجمه از زبان‌های دیگر، حتماً به این مسئله توجه کنید که مفاهیم را گرفته و با ساختار جملات فارسی به فارسی برگردانید. این اصل موجب می‌شود محتوایتان برای مخاطب فارسی‌زبان، ساده‌تر و زودفهم‌تر باشد. چند مثال از گرته‌برداری را عیناً از کتاب بهتر بنویسیم نوشتۀ مرحوم رضا بابایی نقل می‌کنیم:
• روی کسی حساب کردن: به‌کسی امید بستن، چشم به یاری کسی داشتن؛
• پیاده کردن قانون: اجرای قانون، کاربست قانون، تحقق بخشیدن به قانون؛
• برای چند ماه این‌جا نخواهم بود: چند ماه اینجا نخواهم بود؛
• حمام گرفتن: حمام رفتن؛
• نقطه‌نظر: دیدگاه، منظر، نظرگاه، پنجره؛
• بی‌تفاوت: بی‌اعتنا، بی‌درد، بی‌علاقه، بی‌توجه، بی‌مبالات؛
• بهادادن: ارزش دادن، اهمیت دادن، وقع نهادن، ارج گذاشتن، مهم شمردن، توجه کردن؛
• خودکفایی: خودبسندگی، خودبسایی؛
• تاکسی گرفتن: تاکسی سوار شدن؛
• بالای هزار نفر: بیش از هزار نفر، متجاوز از هزار نفر؛
• نخست نگاهی داریم به اهم اخبار: نخست نگاهی می‌کنیم به اهم اخبار؛
• در سفری که به ایران داشت: در سفری که به ایران کرد؛
• اجازه بدهید نخست سلامی داشته باشیم: اجازه دهید نخست سلام کنیم؛
• او را در جریان قرار دادم: او را آگاه کردم، ماجرا را به او گفتم، او را مطلع کردم؛
• مولوی، یک ایرانی مسلمان بود: مولوی، ایرانی مسلمان بود؛
• خواصِ دانشمندان: دانشمندان خاص؛
• این وحدت بود که ملت را پیروز کرد: وحدت بود که ملت را پیروز کرد؛
• بر روایات فراوانی دست یافته است: به روایات فراوانی دست یافته است؛
• خداوند انسان‌ها را بر فطرت پاک آفریده است: خداوند فطرت انسان‌ها را پاک آفریده است؛
• غیر قابل اجتناب (inevitable): ناگزیر، ناچار، خواه‌ناخواه؛
• در ارتباط با… (in relation to): دربارۀ…؛
• گفت‌وگویی داشته باشیم: گفت‌وگو کنیم؛
• روی رفتارهای ناهنجار کودکان مطالعه کرد: دربارۀ رفتارهای ناهنجار کودکان مطالعه کرد؛
• نابودی جنگل‌ها می‌رود که محیط زیست را نابود کند: نابودی جنگل‌ها به‌زودی محیط زیست را نابود می‌کند؛
• نرخ رشد اقتصادی: رقم/میزان رشد اقتصادی؛
• بیان نادرست واژه‌های علمی، می‌تواند به سردرگمی دانش‌آموزان منجر شود: بیان نادرست واژه‌های علمی ممکن است به سردرگمی دانش‌آموزان منجر شود.
• یکی از مصادیق گرته‌برداری استفاده از فعل کمکی «توانستن» در معنای ممکن بودن و قابلیت داشتن است. به‌طور تصادفی صفحه‌ای از یک سایت را بخوانید. حتماً بارها و بارها به صورت‌های مختلف «توانستن» برمی‌خورید. اگر بخواهیم کاملاً بی‌غلط بنویسیم، باید بدانیم که توانستن تنها زمانی درست است که در معنای توان فیزیکی انجام دادن کاری به‌کار رفته باشد. سعی کنید از ممکن بودن، امکان داشتن، شدن، قابلیت داشتن و… هم در کنار توانستن، البته در جای مناسب خود، استفاده کنید، وگرنه خواهید دید متن‌تان پر شده از «می‌تواند».
• مراقب باشید کلمات فارسی را با ادات و شکل‌های زبان‌های بیگانه همراه نکنید؛ برای مثال اساتید، پیشنهادات، رهبریت، خوبیت، دراویش، دفاتر، ممنوع‌الکار، میادین، دوماً، سوماً، خواهشاً و گاهاً غلط هستند.
• نکتۀ مهم دیگری که در این آموزش ویراستاری تولید محتوا بر آن تأکید می‌کنیم، توجه به بار و معنای کلمات است. هر کلمه‌ای باید در جمله‌ای که به‌کار می‌رود، همان معنایی را بدهد که انتظار می‌رود. در کاربرد واژه‌های جدید حتماً به معنایشان دقت کنید. غیر از آن، کلماتی را که بار مثبت دارند، در جملات منفی و بالعکس به‌کار نبرید، برای مثال واژۀ «برخوردار» بار مثبت دارد و استفاده از آن در جملاتی مانند «انسان از بدبختی‌های متنوعی در طول زندگی برخوردار می‌شود»، کاملاً غلط است. دو عبارت قابل مقایسه و قابل توجه نیز عموماً اشتباه استفاده می‌شوند. قابل توجه بار مثبت دارد و قابل مقایسه بار منفی. وقتی می‌گوییم فرضاً الف با ب قابل مقایسه نیست، در واقع گفته‌ایم که الف قابلیت مقایسه شدن با ب را ندارد؛ اما معمولاً برعکس برداشت می‌شود.
• «را»ی مفعولی را در جمله در نزدیک‌ترین جای ممکن بعد از مفعول به‌کار ببرید. استفاده از «را» بعد از فعل یا با فاصلۀ زیاد از مفعول اشتباه است.
• در جمله‌هایی مانند «کتابی که دیروز خریدم، چند برگۀ سفید داشت» یک کلمه نقش مفعول و نهاد دو جملۀ‌ پشت هم را همزمان دارد. در این‌گونه جملات، بنا را بر نقش کلمه در جملۀ‌ پایه گذاشته و «را» نگذارید.
• گاهی پیش می‌آید که به‌علت طولانی بودن جملات تمرکز نویسنده کم می‌شود و تطابق شمار فعل و نهاد رعایت نمی‌شود. برای نهاد مفرد، فعل مفرد و برای نهاد جمع فعل جمع به‌کار ببرید. به نهادهای اسم جمع مانند مردم، سپاه، ملت و نهادهای غیر جاندار نیز توجه کنید و فعلی با شمار متناسب برایشان انتخاب کنید.
• نکتۀ دیگری که در این آموزش ویراستاری تولید محتوا بر آن تأکید داریم، حذف بدون قرینۀ افعال است. قرینه یا لفظی یا معنوی است. وقتی هیچ‌یک از این دو نباشد، نباید کلمه‌ای را که در جمله نقش اصلی دارد، حذف کنید. در جملاتی مانند «آتش‌نشانی به موقع رسید، آتش را خاموش و اهالی ساختمان را نجات داد» حذف بی‌قرینه دیده می‌شود. «کرد» را نمی‌توان به‌قرینۀ «داد» حذف کرد.
• اضافه‌شدن حرف اضافه به کلمه‌ای که کسره دارد، غلط است. برای مثال «گفتنِ از تو»، «جدای از این‌که» و «استفادۀ در راستای» غلط هستند. شکل درست این‌ها «گفتن از تو»، «جدا از این‌که» و «استفاده در راستای» هستند.
• از حشو یا اضافه‌کردن کلمات هم‌معنا به‌یکدیگر بپرهیزید. مفید فایده، روغن چرب، فرشتۀ ملک‌الموت، ناغافل، ماجرای گذشته،‌ سیر گردش کار، من بعد از این، از قبل پیش‌بینی کردن، سن چهل سالگی، سنت‌های پیشین، عسل شیرین، دو طفلان و درگیری دوجانبه مثال‌هایی از حشو از کتاب بهتر بنویسیم هستند. دقت کنید اجزای زائد جمله کمکی به معنا نکرده، فقط صورت جمله را طولانی می‌کنند و موجب درازنویسی و بدفهمی می‌شوند.
• از کلمات دقیق برای توصیف استفاده کنید. کلماتی مانند بالا، خوب، وحشتناک و قشنگ برای معانی مختلفی استفاده می‌شوند. این کار موجب می‌شود از دقت و ظرافت نوشته‌تان کم شود. سعی کنید دایرۀ لغاتتان را با خواندن کتاب‌های متنوع و متون سخت وسیع‌تر کنید تا بتوانید از کلمات مناسب‌تری در جای‌جای جملاتتان استفاده کنید. مثلاً از کلمۀ «بالا» هم برای اشاره به جهت، هم توصیف مقدار و شدت و کیفیت استفاده می‌شود. می‌توان برای توصیف مقدار از کلمۀ «زیاد»، برای توصیف شدت از کلمات «محکم، پرفشار، شدید» و برای توصیف کیفیت از کلمات «خوب، عالی، مناسب» استفاده کرد. البته این‌ها همه مثال هستند و در جمله، با توجه به قرائن از کلمات مناسب‌تری می‌توان استفاده کرد.
• از اصول مهم نوشتن در این آموزش ویراستاری تولید محتوا پرهیز از فعل مجهول جز به‌ضرورت است. استفاده از فعل مجهول گاهی خود زیرمجموعۀ گرته‌برداری قرار می‌گیرد: کمک‌های غذایی مردم توسط هلال احمر به‌دست زلزله‌زدگان رسانده شد. می‌توانیم بگوییم: هلال احمر کمک‌های غذایی مردم را به‌دست زلزله‌زدگان رساند.
• سعی کنید فعل‌ها را پشت‌سر هم ننویسید. برای مثال، به‌جای «دریا را فقط در سال‌هایی که در بندر زندگی می‌کرد، دیده بود» بنویسید «فقط در سال‌هایی که در بندر زندگی می‌کرد، دریا را دیده بود.»
• زمانی که املای دو کلمه کاملاً شبیه یکدیگر است، از اعراب برای متمایز کردن آن‌ها استفاده کنید؛ مثلاً مبین و مُبین. همچنین، گاهی نگذاشتن کسرۀ اضافه خواندن جمله را دچار مشکل می‌کند. در این موارد، در صورت امکان از ویرگول استفاده کرده و اگر ممکن نبود کسره را بگذارید.
• وقتی کلمات که در پایان های ناملفوظ دارند، مانند خانه مضاف می‌شوند، از نشانۀ «ۀ» استفاده کنید.
• حواستان باشد، گرفتار درازنویسی نشوید و جملاتتان کوتاه و قابل فهم باشد. دورافتادگی فعل از نهاد، موجب می‌شود مفهوم برای خواننده گم شده و مجبور شود بارها جمله را بخواند تا منظورتان را متوجه شود.
• یکی از عیوب یک محتوا این است که دچار ابهام و ایهام شود. این دو در ادبیات، آن هم نه همیشه، کاربرد داشته و زیبنده هستند؛ اما در متن‌های اطلاع‌رسان عیب محسوب می‌شوند. مراقب باشید نوشته‌تان بدفهمی، ابهام و ایهام نداشته باشد. می‌توانید از دیگران بخواهید متن‌تان را بخوانند تا مطمئن شوید این عیوب را ندارد.
• نکتۀ مهم دیگر در آموزش ویراستاری تولید محتوا به تازه‌واردها، روشن کردن کاربردهای نادرستی است که در سال‌های اخیر در زبان به‌وجود آمده است. افعال «است» و «هست» دو معنا و کاربرد مختلف دارند. «است» فعل اسنادی است و چیزی را به دیگری نسبت می‌دهد؛ مثلاً «صبح زیبا است». «هست» فعلی مستقل است و وجود داشتن نهاد را بیان می‌کند؛ برای مثال، «نان در خانه هست» یعنی در خانه نان داریم. اخیراً با رواج غلط مشهور ه‌کسره، مخصوصاً در فضای مجازی، افراد برای پرهیز از آن، به‌دام استفادۀ غلط از فعل «هست» افتاده‌اند. مراقب باشید این دو فعل را به‌جای یکدیگر به‌کار نبرید. گاهی برای تأکید از «هست» به‌جای «است» استفاده می‌شود که بسیار معدود است: «فلانی آن‌قدر مُصر هست که میخش را آخرسر بکوباند.» البته این کاربرد بیشتر در زبان گفتار استفاده می‌شود.
• واژۀ «انجام» به‌معنی پایان است. وقتی می‌خواهید آن را به‌شکل مصدر به‌کار ببرید، حتماً از انجام دادن استفاده کنید.
• به سبک و لحن نوشته‌تان دقت کنید. این‌که به‌سبب طولانی شدن مطلب، قسمتی از آن بسیار صمیمی و قسمتی رسمی و خشک باشد، یا در ابتدا، تراکم واژه‌های ادبی و آهنگین بیشتر و در آخر واژه‌های بیگانه یا محاوره بیشتر باشد، به نوشته‌تان آسیب می‌زند. قبل از شروع کردن کار، بدانید قرار است با چه سبکی و برای چه مخاطبی، در نتیجه با چه لحنی و با چه ضمیری بنویسید و این ویژگی‌ها را تا آخر حفظ کنید.
• تا می‌توانید از فعل‌های ساده استفاده کرده و منظورتان را به ساده‌ترین شکل ممکن بیان کنید. چرا به‌جای «خریداری کردن» از «خریدن» استفاده نکنیم؟ یا «صورت گرفتن» چه برتری‌ای نسبت به «شدن» دارد؟ درست است که برای تنوع و زیبایی نوشته، پرهیز از تکرار و استفاده از مترادف‌ها کمک می‌کند؛ اما نباید موجب سخت‌نویسی شود. از لحن کت‌وشلواریِ نامه‌های اداری دوری کنید و سعی کنید ساده، ولی متناسب با نوع نوشته‌تان بنویسید.

ساده نویسی در تولید محتوا چه اهمیتی دارد؟

در آموزش ویراستاری تولید محتوا کمتر پیش می‌آید که به ساده‌نویسی پرداخته شود. اغلب فقط به رعایت اصول سئو، نیم‌فاصله و نداشتن غلط املایی توصیه می‌کنند. توجه کنید که شما در تولید محتوا به این اصل، ساده‌نویسی، حواستان هست (در اینجا هست نوشته‌ایم تا تأکید کنیم!). در بندهای قبلی، توصیه‌هایی دربارۀ‌ ساده‌نویسی کرده‌ایم. هنگام نوشتن متن سعی کنید تمام نکات را در ذهن داشته باشید و رعایت کنید. از نکاتی که اغلب فراموش می‌کنید، فهرستی تهیه کرده، بعد از تمام شدن کارتان، یکی‌یکی موارد آن فهرست را بررسی کنید تا چیزی از قلم نیفتاده باشد.

ساده‌نویسی یکی از معیارهای مهم جذابیت متن برای مخاطب است. آن هم مخاطبی که اگر در چند خط اول نتوانید قانعش کنید، به‌سرعت صفحۀ شما را می‌بندد و سراغ سایت دیگری می‌رود. یک بار دیگر تأکید می‌کنیم، محتوای آموزشی یا روزمره نباید به آرایه‌های ادبی‌ای که فهمیدن آن را سخت می‌کند، آراسته باشد.

نیم‌فاصله؛ کجا بگذاریم، کجا نگذاریم؟

نظریات مختلفی دربارۀ املای زبان فارسی وجود دارد. برخی به سرهم‌نویسی تمام کلمات توصیه می‌کنند و برخی به جدانویسی کامل؛ اما آنچه در فرهنگستان زبان و ادب فارسی پذیرفته شده، چیزی بین این دو است. در کتاب فرهنگ املایی خط فارسی، که پیشتر معرفی کردیم، شکل معیار کلمات زیادی ثبت شده است. در ادامه، چند قاعدۀ کلی را در حد حوصلۀ این آموزش ویراستاری تولید محتوا ذکر می‌کنیم. برای باقی کلمات شما را به سایت ویراستاران که قبل‌تر اشاره شد، ارجاع می‌دهیم.

• نشانۀ جمع فارسی، ها، در دو شکل چسبیده و نیم‌جدا درست است. یکی از این دو شکل را انتخاب کرده و همیشه آن را رعایت کنید.
• تر و ترین در همۀ کلمات به‌جز بهتر، بیشتر، کمتر، کهتر و مهتر، با نیم‌فاصله نوشته می‌شوند.
• حرف اضافۀ «به» وقتی با کلمه‌ای دیگر قید می‌سازد، باید نیم‌جدا باشد؛ مثل به‌خیر، به‌راستی، به‌ویژه.
• «بی» در آغاز کلمات، چنان‌که جزئی از آن کلمه باشد نیم‌جداست، به‌جز کلمات بیکار، بیمار، بینوا، بیهوده، بیداد، بیچاره و بیزار؛ اما اگر جزئی از کلمه نباشد با فاصلۀ کامل باید نوشته شود: بی اینکه در مقابل بی‌چیز.
• پیشوند فعلی «می» همیشه با نیم‌فاصله نوشته می‌شود و استثنائی ندارد.
• افعال پیشوندی مثل برآورد، فرورفت و بازگشت همیشه نیم‌جداست.
• صورت‌های زمان حال فعل بودن این‌ها هستند: ام، ای، است، ایم، اید، اند. یا این فرض که «است» را از این مجموعه حذف کنیم، اگر بعد از حروفی مانند ر، س، ف و م بیایند، همزه از ابتدایشان می‌افتد: مثل آفتاب درخشانی. اگر بعد از های غیر ملفوظ بیاید، همزه سر جایش می‌ماند: شما امیدهای آینده‌اید. اگر بعد از مصوت‌های بلند «آ» و «او» بیایند، یا میانجی قبل از آن‌ها قرار می‌گیرد: تو زیبایی، آن‌ها دانشجویند؛ اما اگر پس از مصوت بلند «ای» بیایند، همزۀ ابتدایی حذف نمی‌شود: ما طرفدار زبان فارسی‌ایم. این قاعده برای ضمیرهای متصل فارسی یعنی م، ت، ش، مان، تان، شان هم برقرار است.

نشانه‌ها؛ کاربرد و فاصله‌گذاری

برای هر کسی که بخواهد آموزش ویراستاری تولید محتوا ببیند، نشانه‌ها از مهم‌ترین بخش‌ها است. نشانه‌ها به خوانایی متن کمک می‌کنند؛ البته اگر در جای درست به‌کار بروند. نشانه‌های ویرگول، نقطه‌ویرگول، نقطه، علامت عاطفه، علامت سؤال، سه‌نقطه، دونقطه و مانند این‌ها، به کلمۀ قبل از خود می‌چسبند و از کلمۀ بعد فاصله دارند. تنها یک استثناء وجود دارد: وقتی سه‌نقطه پایان جمله باشد، یک فاصله گذاشته می‌شود و بعد از آن نقطه؛ مثلاً «هیچ روزی به خودی خود نحس نیست، شنبه، یکشنبه، دوشنبه،… .»

نشانه‌هایی مانند پرانتز و آکولاد که اصطلاحاً دربرگیر نامیده می‌شوند، با کلمات داخلشان فاصله ندارند و از کلمات بیرونی فاصلۀ کامل دارند. نقطۀ جملۀ داخل گیومه را داخل گیومه باید گذاشت، مگر آن‌که فقط قسمتی از جمله داخل گیومه قرار بگیرد. نشانه‌های ریاضی را هم، مانند +، = و – با فاصلۀ کامل از قبل و بعد بنویسید.

دربارۀ کاربرد نشانه‌ها، چند نکتۀ کوتاه و پراستفاده را در این آموزش ویراستاری تولید محتوا ذکر می‌کنیم.

ویرگول یا کاما را بعد از دو حرف «و» و «که» به هیچ وجه قرار ندهید. قبل از فعل و بعد از نهاد ویرگول نگذارید. بعد و قبل از «را»، «تا»، «یا» و «نیز» هم هرچه کمتر از ویرگول استفاده کنید بهتر است. هرجا احساس کردید نگذاشتن ویرگول موجب بدخوانی می‌شود از آن استفاده کنید. قبل و بعد از قیدها، عبارت‌های توضیحی و بین جملات پایه و پیرو هم از ویرگول استفاده کنید.

نقطه‌ویرگول بین دو جمله‌ای استفاده می‌شود که از لحاظ دستوری بدون هم کاملند؛ ولی از لحاظ معنایی به هم مرتبطند، درست مثل جملۀ قبل. کلماتی که باید اغلب قبل از آن‌ها از نقطه‌ویرگول استفاده می‌شود، این‌ها هستند: اما، ولی، برای نمونه، زیرا، چون، چراکه، از این رو، بنابراین، با وجود این‌که، مگر و… .

دونقطه قبل از نقل‌قول مستقیم و بعد از عبارت‌هایی مانند «عبارت است از»، «به این شرح است» از دونقطه استفاده می‌شود.

سه‌نقطه به‌جای «و غیره»، برای نشان دادن قسمت‌های حذف‌شدۀ یک نقل‌قول و گاهی هم نشان دادن تعلیق، خصوصاً در متون داستانی استفاده می‌شود. توجه کنید که استفادۀ بی‌دلیل و زیاد از سه‌نقطه متنی را رازآلود و ادبی نمی‌کند، فقط نشان می‌دهد که نویسنده نمی‌تواند با استفاده از کلمات حس و حالی را که در ذهن دارد، توصیف کند.

تداخل سئو و اصول ویرایش و نگارش

درست‌نویسی همیشه لازم‌الاجرا است و فروکاستن از آن به هر دلیلی جایز نیست؛ اما گاهی دلایلی مانند شکسته‌نویسی در داستان‌ها یا رعایت اصول سئو در تولید محتوا موجب می‌شوند، کمی از آن عقب بکشیم. بهینه‌سازی سایت‌ها براساس کلمات کلیدی نویسندگان را ملزم می‌کند که کلمات کلیدی یا کی‌وردها را دقیقاً همان‌طور که کاربران جست‌وجو می‌کنند، بنویسند. برای مثال، اغلب کاربران فاصله‌گذاری درست کلمات را رعایت نمی‌کنند یا از واژه‌های محاوره‌ای و شکسته برای جست‌وجو کردن استفاده می‌کنند.

درست است که رعایت دقیق و پیوستۀ درست‌نویسی، تخطی از آن را سخت می‌کند؛ اما باید در این موارد، طبق توصیۀ کارشناس سئوی گروهی که با آن کار می‌کنید، عمل کنید. البته الگوریتم‌های گوگل روزبه‌روز پیشرفت می‌کنند و همین الان می‌توانند نیم‌فاصله را تشخیص بدهند، یعنی مشکلی برای نیم‌فاصله گذاشتن، حتی برای کلمات کلیدی وجود ندارد؛ اما همچنان اغلب کارشناسان سئو در کاربرد نیم‌فاصله احتیاط می‌کنند.

برای یادگیری ویراستاری تولید محتوا کتاب بخوانید

در این قسمت از آموزش ویرستاری تولید محتوا کوشیدیم هرآنچه برای درست‌نویسی ضروری است، خلاصه بیان کنیم. با این وجود، برای آموزش کامل‌تر توصیه می‌کنیم حداقل دو کتاب ویرایشی بخوانید. کتاب «بهتر بنویسیم» نوشتۀ مرحوم رضا بابایی که منبع عمدۀ این مطلب بود، با زبان فصیح و استوار، به‌خوبی هرچه برای درست‌نویسی، ساده‌نویسی و زیبانویسی باید یک نویسنده بداند، بیان می‌کند. کتاب «غلط ننویسیم» نوشتۀ ابوالحسن نجفی با وجود نقدهایی که بر آن نوشته شده، همچنان راهگشاست. خواندن آن به‌همراه مقاله‌هایی که بخش‌هایی از آن را نقد کرده، برای یک نویسنده لازم و ضروری است. از دیگر منابعی که می‌توانید به آن‌ها مراجعه کنید: راهنمای ویراستاری و درست‌نویسی حسن ذوالفقاری، نکته‌های ویرایش نوشتۀ علی صلح‌جو.

در نهایت، آنچه قلم شما را استوار و بی‌غلط می‌کند، بسیار خواندن و بسیار نوشتن است. چه به‌عنوان یک شغل، چه برای دل خودتان می‌نویسید، این دو کار را فراموش نکنید.

پی‌نوشت یادداشت ویراستاری چیست

آن‌چه خواندید یادداشتی بود از فاطمه هدیه‌لو، ویراستار محتوا و کتاب، دربارۀ یادگیری اصولی و درست ویراستاری متن برای محتوانویسان و مدیران وب‌سایت‌ها. امیدوارم از یادداشت آموزش ویراستاری که به‌صورت اختصاصی برای بخش آموزش وبلاگ عقاید یک گرگ نوشته شده است لذت برده و یاد گرفته باشید. در بخش دیدگاه‌ها پاسخ‌گوی پرسش‌های شما خواهم بود. و نکتۀ پایانی این‌که مقالۀ آموزش ویراستاری برای تکمیل سلسله آموزش‌های کپی‌رایتینگ وبلاگ عقاید یک گرگ نوشته شده است.