کتاب نگاهی به فلسفه یک عنوان فرعی هم دارد: سبک کردن بار سنگین فلسفه. دونالد پامر درباره کتاب خود می‌گوید: «ویتگنشتاین در جایی گفته است می‌توان کل یک کتاب فلسفه را فقط با استفاده از لطیفه نوشت. اثر حاضر چنین کتابی نیست و با تاریخ فلسفه همچون یک لطیفه برخورد نمی‌کند. این کتاب فلسفه را سنگین نه، اما جدی می‌گیرد. همان‌طور که عنوان فرعی کتاب نشان می‌دهد، هدف آن است که بار سنگین فلسفه قدری سبک شود.» با این مقدمه برویم سراغ معرفی کتاب نگاهی به فلسفه اثر دونالد پامر.
چرا باید کتاب نگاهی به فلسفه دونالد پامر را بخوانیم؟
کتاب نگاهی به فلسفه نوشته‌شده تا اندکی از سنگینی مسائل فلسفی کم کند. این کتاب می‌تواند یک کتاب فلسفی برای نوجوانان باشد. حتی بزرگسالانی که دنبال کتابی برای شروع فلسفه می‌گردند، می‌توانند این کتاب فلسفی را در فهرست مطالعۀ خود قرار دهند. دونالد پامر در کتاب نگاهی به فلسفه تلاش کرده با استفاده از نقاشی‌ها و مثال‌ها، پیچیده‌ترین مسائل فلسفی را با زبانی ساده و صمیمی بیان کند. نوشتن یک کتاب فلسفه به زبان ساده کار آسانی نیست؛ اما پامر به‌خوبی از پس این کار بر آمده است.
پیش از این همیشه در معرفی کتاب فلسفی برای شروع فلسفه از کتاب دنیای سوفی نام می‌بردم. اما از این به‌بعد می‌توانم کتاب نگاهی به فلسفه را هم معرفی کنم. شما هم اگر دنبال کتاب فلسفی ساده می‌گردید، ادامۀ معرفی کتاب نگاهی به فلسفه را بخوانید؛ شاید این کتاب، همانی باشد که در پی‌اش هستید!
خلاصه‌ای از کتاب نگاهی به فلسفه
ابتدا عناوین اصلی فهرست کتاب را می‌نویسم و بعد بخش‌هایی از متن کتاب را خواهم آورد. در انتخاب این بریده‌ها، توجهم بیش‌تر به جذابیت و سادگی بود؛ تا هم شما را به مطالعه کتاب راغب‌تر کنم، و هم از خواندن یادداشت معرفی کتاب نگاهی به فلسفه لذت ببرید.
دونالد پامر در کتاب خود فصل‌هایی را به فیلسوفان پیش‌سقراطی، دورۀ آتنی، دوره‌های هلنیستی و رمی، فلسفۀ قرون وسطا و رنسانس، خردگرایی قاره‌ای و تجربه‌گرایی انگلیسی، فلسفه پساکانتیِ بریتانیایی و قاره‌ای، عمل‌گرایی، سنت تحلیلی، و سنت پدیدارشناختی و پیامدهایش اختصاص داده است.
در ادامه از هر فصل، تکه‌هایی را نقل می‌کنم.
تاریخ فلسفه غرب از یونان آغاز می‌شود
«واژۀ یونانی «لوگوس» ریشه واژه انگلیسی «لاجیک»، و همۀ «لوژی‌ها» در اصطلاحاتی از قبیل بیولوژی، سوسیولوژی و سایکولوژی است. لوگوس به‌معنای نظریه، یا مطالعه، یا توجیه چیزی است. لوگوس در یونانی به‌معنای «کلمه» نیز است و لذا بر عمل صحبت کردن، یا طرح یک فکر به شیوه‌ای روشن نیز دلالت می‌کند. بنابراین، لوگوس، نوع معینی از اندیشیدن درباره جهان را مشخص می‌کند؛ نوعی تحلیل منطقی که چیزها را در بستر منطق قرار می‌دهد و آن‌ها را صرفا به نیروی اندیشه تبیین می‌کند.»
«فرض بر این بود که این تمرین فکری به «خرد» (سوفیا) منتهی می‌شود، و کسانی که زندگی خود را وقف لوگوس می‌کردند دوستداران (دوستدار = فیلو) خرد به‌شمار می‌آمدند و «فیلسوف» نامیده می‌شدند.»
«چرا یونان و نه مثلا مصر یا یهودیه؟ به‌خلاف بعضی جوامع اطراف، در یونان یک طبقۀ روحانی سانسورکنندۀ آرا و اندیشه‌ها وجود نداشت.»
فیلسوفان پیش‌سقراطی (قرن‌های ششم و پنجم پیش از میلاد)
دونالد پامر در این بخش از کتاب نگاهی به فلسفه درباره تالس، آناکسیمندر، آناکسیمنس، فیثاغورث، هراکلیتوس، پارمنیدس، زنون، اِمپدوکلس، آناکساگوراس، لئوکیپوس و دمکریتوس صحبت کرده است. بخش‌هایی از این فصل را با هم بخوانیم:
هراکلیتوس: «در یک رودخانه نمی‌توان دو بار شنا کرد.» جانشین هراکلیتوس، پارمنیدس، یک گام از او پیش‌تر رفت. به گفتۀ او: «شما یک‌بار هم نمی‌توانید در یک رودخانه گام بگذارید.» پارمنیدس عقیده داشت هستی عقلانی است، و تنها چیزی که بتوان به آن فکر کرد وجود دارد. چون بدون فکر کردن به «چیزی» نمی‌توان به «هیچ‌چیز» فکر کرد، پس «هیچ‌چیز» وجود ندارد و تنها هستی وجود دارد.
زنون الیایی مجموعۀ معروفی از پارادوکس‌ها را تدوین کرد که در آن‌ها با استفاده از روش مرسوم به برهان خُلف، دیدگاه‌های عجیب و غریب پارمنیدس را مبنی بر ناممکن بودن حرکت «اثبات» کرد. در این شکل از برهان، کار را با پذیرفتن نتیجه‌گیری‌های طرف مقابل‌تان آغاز می‌کنید و نشان می‌دهید که این نتیجه‌گیری‌ها منطقا به نوعی بیهودگی یا تناقض می‌رسند. (حتما پارادوکس‌های زنون الیایی، مانند محال بودن بستن در و مسابقه آشیل و لاک‌پشت را شنیده‌اید. برای این‌که معرفی کتاب نگاهی به فلسفه بیش از حد طولانی نشود، آن‌ها را این‌جا نمی‌نویسم.)
دوره آتنی (قرن‌های پنجم و چهارم پیش از میلاد)
در این فصل از کتاب نگاهی به فلسفه درباره سوفسطائیان (پروتاگوراس، گورگیاس، تراسوماخوس، کالیکلس و کریتیاس)، سقراط، افلاتون و ارسطو می‌خوانیم. در ادامه تکه‌هایی از این بخش را هم نقل می‌کنم:
دعوی اصلی پروتاگوراس در اصطلاح «انسان معیار همه چیز است» خلاصه می‌شود. یکی از معدود قطعات برجای‌مانده از آثار او درباره دین به این شرح است: «در مورد خدایان، من هیچ راهی نمی‌شناسم که بدانم آیا آن‌ها وجود دارند، یا وجود ندارند.»
«کالیکس عقیده داشت که اخلاقیات سنتی صرفا شیوۀ هوشمندانه است که توده‌ها با استفاده از آن افراد نیرومند را به بند می‌کشند. او توصیه می‌کرد که افراد نیرومند این قیدوبندها را به‌دور افکنند، زیرا انجام این کار به‌لحاظ طبیعی درست است. آنچه اهمیت دارد قدرت است، نه عدالت.»
«کریتیاس که بعدا به ستمگرترین فرد از سی جبار (مردانی که دمکراسی را برانداختند و برای مدتی یک نظام دیکتاتوری دودمانی برقرار ساختند) تبدیل شد، بر این نظر بود که فرمانروای هوشمند با ترساندن اتباع خود از خدایانی که وجود ندارد، آن‌ها را کنترل می‌کند.»
«سقراط معمولا به‌دشواری می‌توانست پاسخ پرسشی را که خود طرح کرده است بدهد. با وجود این، جستجو باید ادامه می‌یافت، زیرا براساس گفتۀ مشهورش: زندگی مادام که به آزمون کشیده نشود، ارزش زیستن ندارد.»
«خودشیفتگی (نارسیسیسم): در اسطوره‌های یونانی نارسیسوس جوان فوق‌العاده زیبایی بود که مسحور زیبایی خود چندان به تصویر خود در آب خیره ماند که جان سپرد.»
«از نظر ارسطو، انسانی‌ترین پدیدۀ موجود در جهان ظرفیت منطقی بودن است. بنابراین، خرد فلسفی عالی‌ترین فضیلت به حساب می‌آید.»
«به نوشتۀ ارسطو: کار شاعر آن نیست که چیزی را که اتفاق افتاده توصیف کند، بلکه باید چیزی را توصیف کند که می‌تواند اتفاق بیفتد، یعنی آنچه بنا به ضرورت یا احتمال ممکن است… لذا شعر فلسفی‌تر و مهم‌تر از تاریخ است، زیرا گزاره‌های آن به خلاف گزاره‌های تاریخی که خاص‌اند، ماهیتی عام دارند.»
دوره‌های هلنیستی و رمی (قرن چهارم پیش از میلاد تا قرن چهارم پس از میلاد)
در این بخش از کتاب نگاهی به فلسفه، دونالد پامر درباره مکتب‌های اپیکوریانیسم، رواقی‌گری و نوافلاتونی صحبت می‌کند. چند خط از این فصل را هم با هم مرور کنیم:
«اپیکور نیز مانند ارسطو عقیده داشت که هدف زندگی رسیدن به خوش‌بختی است، اما خوش‌بختی را صرفا معادل یا لذت می‌گرفت.»
«ما نباید در پی آن باشیم که آنچه را آرزو می‌کنیم به دست آوریم، بلکه باید آنچه را که به دست می‌آوریم آرزو کنیم. چنان‌چه یاد بگیریم آنچه را می‌خواهیم با آنچه که در دسترس است معادل بگیریم، در این صورت همواره آزاد و شادمان خواهیم بود، چون همواره آنچه را که می‌خواهیم به دست آورده‌ایم. خرد رواقی همین است.»
«اپیکتتوس دربارۀ خودکشی می‌گوید: اگر دود اندک باشد، من بر جای می‌مانم، اما چنان‌چه بیش از حد باشد از در خارج خواهم شد… در همیشه باز است.»
«سنکا هم می‌گوید [آدم خردمند] اگر با ناملایمات فراوان برخورد کند و آرامشش در هم بریزد، خود را خلاص خواهد کرد… خوب مردن، نجات یافتن از خطر بد زندگی کردن است.»
فلسفۀ قرون وسطا و رنسانس (از قرن پنجم تا قرن پانزدهم)
در این قسمت از معرفی کتاب نگاهی به فلسفه جمله‌ای ذکر نمی‌کنم. البته بخش بسیار مهمی در تاریخ فلسفه است؛ اما با سیاست من در انتخاب بریده‌هایی از کتاب، مطلب قابل ذکری پیدا نکردم. در این فصل کتاب درباره آگوستین قدیس، اصحاب دانشنامه، یوهان اسکوتوس اریوگنا، قدیس آنسلم، فیلسوفان مسلمان و یهودی مانند ابن رشد و ابن میمون، مسئله ایمان و عقل، مسئله کلیات، قدیس توماس آکویناس، ویلیام اوکامی (آکمی) و فیلسوفان رنسانس صحبت شده است.
خردگرایی قاره‌ای و تجربه‌گرایی انگلیسی (قرن‌های هفدهم و هجدهم)
فیلسوفانی که در این بخش از کتاب سبک کردن بار سنگین فلسفه با آن‌ها آشنا خواهید شد، دکارت، هابز، اسپینوزا، لایب‌نیتس، لاک، جورج برکلی، دیوید هیوم و کانت هستند. بخش جذابی به‌نظر می‌رسد؛ نه؟!
«دکارت در جستجوی مبنایی محکم با قطعیت مطلق بود تا دستگاه شناخت عینی و تازۀ خود را بر آن استوار سازد. برای این منظور نوعی روش شک ریشه‌ای را برگزید که شعارش این بود: در همه‌چیز باید شک کرد.»
«لذا به پیروی از قواعد شک ریشه‌ای، دکارت بر این فرض است که کل جهان چیزی جز داستان اهریمنی یک شیطان نابغه نیست.»
«هابز: هدف از اقدامات داوطلبانۀ هر آدمی، دست یافتن به چیز خوبی برای خود او است.»
«کانت: تنها مطابق اصلی عمل کن که بتوانی اراده کنی به یک قانون عام بدل شود.»
فلسفه پساکانتی بریتانیایی و قاره‌ای (قرن نوزدهم)
دونالد پامر در این بخش از کتاب نگاهی به فلسفه در پی شناساندن فلسفه هگل، شوپنهاور، کی‌یرکگور، مارکس، نیچه، فایده‌گرایانی چون بنتام و میل، و فرگه است. این بخش هم از آن قسمت‌های بسیار خواندنی و لذت‌بخش کتاب است.
«می‌توانیم هستی را تز (مثبت، +)، نیستی را آنتی‌تز (منفی، -)، و شدن را سنتز (ترکیب مثبت و منفی، -/+) بنامیم. هگل این ساختار جهان‌شمول کل اندیشه و واقعیت را دیالکتیک می‌نامد.»
«شوپنهاور می‌گوید: حقیقتی که باید برای هر کسی بسیار جدی و چشمگیر –اگر نه ترسناک- باشد، این است که یک انسان می‌تواند و باید بگوید: جهان ارادۀ من است.»
«این گفتۀ مارکس که دین افیون توده‌ها است غالبا خارج از متن نقل و بد فهمیده شده است. آنچه که او واقعا می‌گوید این است: “رنج دینی در عین حال بیان رنج واقعی و اعتراض علیه رنج واقعی است. دین آه انسان ستم‌دیده، قلب دنیای بی‌رحم، و روح یک موقعیت بی‌روح است. دین افیون توده‌ها است.” در این‌جا واژه افیون اشاره به خاصیت این دارو در تسکین درد است.»
«معروف‌ترین اصلی که لذت‌جویی اجتماعی بنتام را منعکس می‌کند عبارت است از: معیار درست و غلط، بزرگ‌ترین لذتِ بیش‌ترین شمار افراد است.»
«اصل آزادی جان استوارت میل می‌گوید: تنها دلیل اعمال موجه قدرت بر زندگی هر یک از اعضای جامعه، به‌رغم ارادۀ خود او، پیشگیری از آسیب زدن به دیگران است.»
عمل‌گرایی، سنت تحلیلی، و سنت پدیدارشناختی و پس از آن (قرن بیستم)
این فصل خیلی طولانی است و از بخش‌های عمل‌گرایی (جیمز و دیویی)، سنت تحلیلی (مور، راسل، اثبات‌گرایی منطقی، ویتگنشتاین و کواین)، سنت پدیدارشناختی و پیامدهایش (هوسرل، هایدگر و سارتر) و ساختارگرایی (سوسور، لوی – استراوس، لاکان، دریدا و ایریگاری) تشکیل شده است.
«برتراند راسل: علم معصوم است مگر آن‌که خلافش ثابت شود، و فلسفه گناهکار است مگر آن‌که خلافش ثابت شود.»
«ما همواره آزادیم چون همیشه انتخاب‌های بدیلی در اختیار داریم – بدیل نهایی مرگ است. چنان‌چه خودم را نکشم، هر انتخابی که کرده باشم بدیلی در مقابل مرگ است.»
«به نوشتۀ لاکان، فرق میان بیمار و شاعر آن است که بازی شاعرانۀ اولی با مناسبتان میان دال‌ها اکیدا خصوصی است.»
فهرست اصطلاحات فلسفی
آخرین بخش کتاب نگاهی به فلسفه دونالد پامر به فهرست اصطلاحات فلسفی اختصاص دارد. پس از مطالعۀ کتاب، می‌توانید نگاهی هم به این فصل انداخته و مفاهیم عرضه‌شده را مرور کنید. هم‌چنین در پایان هر فصل از این کتاب فلسفه به زبان ساده، قسمتی با عنوان «مطالبی برای اندیشیدن» وجود دارد که می‌تواند به جمع‌بندی ذهنی‌تان از مفاهیم فلسفی مطالعه‌شده کمک کند. نویسنده در این قسمت پرسش‌هایی مطرح می‌کند تا سطح دقت شما در خواندن و فهم آن بخش را بسنجد.
آنچه در معرفی کتاب نگاهی به فلسفه (سبک کردن بار سنگین فلسفه) مطرح شد
کتاب آموزش فلسفه «نگاهی به فلسفه» را مرور کردیم و بخش‌هایی از آن را با هم خواندیم. تلاشم این بود که ضمن حفظ ایجاز و اختصار، شما را به مطالعۀ این کتاب فلسفی علاقه‌مند و مشتاق کنم. امیدوارم موفق شده باشم!
کتاب نگاهی به فلسفه با عنوان فرعی «سبک کردن بار سنگین فلسفه» اثری است از دونالد پامر، که نشر مرکز آن را با ترجمه‌ای از عباس مخبر منتشر کرده است. قیمت کتاب نگاهی به فلسفه (چاپ دوم 1389؛ نسخه‌ای که من دارم) 12900 تومان بوده؛ اما حدس می‌زنم الان نزدیک به 100.000 تومان قیمت داشته باشد! به‌هرحال اگر به دنیای فلسفه علاقه‌مندید و دوست دارید با یک کتاب فلسفی ساده کار خود را شروع کنید، نگاهی به فلسفه دونالد پامر می‌تواند کمک‌حالتان باشد.
فکر نمی‌کنم در معرفی کتاب نگاهی به فلسفه چیزی را جا انداخته باشم؛ اما اگر فکر می‌کنید که بهتر است نکته‌ای به این مطلب یا دیگر یادداشت‌های آینده معرفی کتاب اضافه شود، لطفا در بخش دیدگاه‌ها مطرح کنید.
پ‌ن: تصویر اصلی مطلب معرفی کتاب نگاهی به فلسفه از پیج اینستاگرام کافه کتاب آفتاب و عکس دیگر از صفحه شهر کتاب قائم‌شهر برداشته شده‌است.
1 دیدگاه
بسیار زیبا جذاب