ترتیب این یادداشت به‌این‌گونه است که ابتدا معرفی کتاب کلیله و دمنه را می‌نویسم، و بعد کتاب داستانهای بیدپای را معرفی می‌کنم. در پایان نیز لینک‌های دانلود را قرار می‌دهم. اگر این دو کتاب را می‌شناسید و هدف‌تان دانلود PDF کلیله و دمنه و داستانهای بیدپای است، لطفاً به انتهای یادداشت سر بزنید.
با این توضیح آغاز می‌کنم که کلیله و دمنه نام دو شغال است که در باب شیر و گاو با آنها آشنا می‌شویم. پس تمام داستانهای کلیله و دمنه مرتبط با این دو شخصیت نیست و از آن رو که داستان آنها طولانی‌ترین باب کتاب است، کل کتاب نیز در ترجمه‌های زبان فارسی و زبان پهلوی به این نام خوانده شده است. نام پهلوی کتاب کلیلگ و دمنگ است که دردست نیست و در گذر زمان جز نامی از آن باقی نمانده است.
برویم سراغ اصلی‌ترین سوال: کلیله و دمنه را چه کسی نوشته است؟
اگر می‌خواهید با نویسنده کتاب کلیله و دمنه آشنا شوید، ابتدا باید کمی عقب‌تر برویم. کلیله و دمنه درواقع ترجمۀ فارسی از چند کتاب هندی به‌زبان سانسکریت است. عمده‌ترین منبع این کتاب، کتاب پنچاتنترا یا پنچه‌‌تتره است. این کلمات در هندی معنای پنج دستگاه یا پنج شعار می‌دهند و احتمالاً به‌خاطر این‌که اصل کتاب پنج باب بوده، به چنین نامی شهرت یافته است. این کتاب را ویشنو شارما در سدۀ سوم پیش از میلاد به‌زبان سانسکریت نوشته است. در این کتاب برهمنی به‌نام بیدپا براساس پرسش‌های پادشاهی هندی به‌نام دبشلیم روایت‌هایی را از زبان حیوانات برای او تعریف می‌کند.
این کتاب در دوران ساسانی به‌زبان پارسی میانه ترجمه شده که اکنون این نسخه از میان رفته است. داستان رسیدن کتاب به ایران هم این‌طور است که برزو طبیب (برزویه) به‌دستور خسرو انوشیروان به هند سفر می‌کند و پس از سال‌ها تلاش موفق می‌شود تا نسخه‌ای از کتاب را یافته و آن را رونویسی کند. داستان سفر برزویه به هند و دشواری‌های دست‌یافتن به کتاب پنچاتنترا خود داستانی خواندنی است که در مقدمۀ کتابی که دانلود خواهید کرد به‌تفصیل آمده است.
خلاصه این‌که کتاب به ایران می‌رسد و سپس روزبه پوردادویه یا همان ابن مقفع آن را به‌عربی ترجمه می‌کند. نسخه‌های قدیمی کتاب همه از بین رفته‌اند و کتابی که ما اکنون در دست داریم از روی همین نسخۀ عربی کلیله و دمنه ترجمۀ ابن مقفع به‌فارسی برگردانده شده‌اند.
ترجمه‌های فارسی کتاب کلیله و دمنه
این کتاب در گذر قرن‌ها به زبان‌های زیادی ترجمه شده؛ ولی موضوع بحث ما نیستند. من این‌جا به ترجمه‌های فارسی اشاره می‌کنم تا به معرفی نسخه‌های موجود برسیم. کلیله و دمنه را نخستین‌بار ابوالفضل بلعمی به‌دستور نصر بن احمد سامانی به‌فارسی برگرداند. این نسخه از بین رفته است. سپس رودکی آن را به‌شعر درآورد که از این نسخه هم به‌جز چند بیت پراکنده چیزی در دست نیست.
آن‌چه ما امروز کتاب کلیله و دمنه می‌خوانیم، ترجمه‌ای است که ابوالمعالی نصرالله منشی، منشی بهرام‌شاه غزنوی، در قرن ششم انجام داده است. این نسخه ترجمه‌ای آزاد از داستان است و خود نصرالله منشی حکایات و روایات و اشعار زیادی به آن افزوده است. این نسخه از کتاب را «کلیله و دمنه بهرامشاهی» نیز می‌خوانند.
تا همین چنددهۀ پیش گمان می‌شد که ترجمۀ منشی تنها نسخۀ فارسی موجود است؛ تا این‌که در سال 1961 میلادی ترجمۀ دیگری در ترکیه یافته است.
کتاب داستانهای بیدپای همان کلیله و دمنه است؟
بله! نسخه‌ای که در ترکیه یافته شد، ترجمه فارسی دیگری از کتاب معروف به کلیله و دمنه است. این ترجمه در همان قرن ششم، هم‌زمان با ترجمۀ نصرالله منشی، به‌دست محمد بن عبدالله بخاری انجام شده است. البخاری عنوان کتاب خود را «داستانهای بیدپای» انتخاب کرده است. بالاتر گفتم که بیدپا همان دانشمندی است که داستان‌ها را در کتاب اصلی کلیله و دمنه برای پادشاه هندی روایت می‌کند.
تفاوت داستانهای بیدپای با کلیله و دمنه در این است که محمد بخاری ترجمۀ ساده و بدون اضافاتی از داستان آماده کرده و مانند نصرالله منشی به‌سمت مفاخره نرفته است. این ترجمه روان‌تر و به متن اصلی وفادارتر است.
باب‌های کتاب کلیله و دمنه
این آخرین بخش از معرفی کتاب است و پس از آن لینک‌های دانلود را قرار می‌دهم.
شما هر نسخه‌ای را که دانلود کنید یا بخرید، یک مقدمۀ مفصل خواهید خواند که در آن تمام نکات کلیله و دمنه توضیح داده شده است. من از این فهرست‌های طولانی، این‌جا به‌ذکر نام باب‌های کتاب اکتفا می‌کنم.
- دیباچۀ مترجم
- مقدمۀ ابن مقفع
- ابتدای کلیله و دمنه (تمهید برزجمهر)
- باب برزویه الطبیب
- باب شیر و گاو
- باب بازجست کار دمنه
- باب دوستی کبوتر و زاغ و موش و باخه و آهو
- باب بوف و زاغ
- باب بوزینه و باخه
- باب زاهد و راسو
- باب گربه و موش
- باب پادشاه و فنزه
- باب شیر و شغال
- باب تیرانداز و ماده شیر
- باب زاهد و مهمان او
- باب پادشاه و برهمنان
- باب زرگر و سیّاح
- باب شاهزاده و یاران او
- خاتمۀ مترجم
دانلود رایگان PDF کتاب کلیله و دمنه
اگر می‌خواهید کلیله و دمنه را بخرید، بگردید و تصحیح مجتبی مینوی را پیدا کنید. چند ناشر مختلف براساس این تصحیح کلیله و دمنه را منتشر کرده‌اند. در این‌جا من لینک دانلود کتاب کلیله و دمنه با تصحیح مجتبی مینوی از نشر ثالث (چاپ دوم سال 1392) را قرار داده‌ام. این فایل PDF حدود 7مگابایت حجم دارد.
یک نسخۀ معتبر را هم عفت کرباسی و محمدرضا برزگر خالقی (نشر زوار) براساس همین نسخۀ مینوی منتشر کرده‌اند که برای خرید و مطالعه با توضیحات و معنای کلمات مفید است. البته خود نسخۀ مجتبی مینوی هم کلمات دشوار و عبارات عربی و… را در پانویس هر صفحه معنا کرده است و کار خواندن به‌این دلیل آسان است.
دانلود رایگان کتاب داستانهای بیدپای
متاسفانه نسخۀ کاغذی این کتاب نایاب است و به‌هیچ‌وجه پیدا نمی‌شود. داستانهای بیدپای ترجمۀ محمد بن عبدالله البخاری از کلیله و دمنه را پرویز ناتل خانلری و محمد روشن تصحیح کرده‌اند. این کتاب اولین‌بار در مهرماه سال 1361 از سوی شرکت سهامی انتشارات خوارزمی منتشر شده است. نسخه‌ای که PDF آن را دانلود خواهید کرد، چاپ دوم کتاب به‌تاریخ مهرماه سال 1369 از همین ناشر است. این کتاب 343 صفحه و حدود 5 مگابایت حجم دارد. برای دانلود کتاب داستانهای بیدپای با تصحیح پرویز ناتل خانلری و محمد روشن روی لینک کلیک کنید.
پایان
در این یادداشت با دو ترجمۀ فارسی کلیله و دمنه، یعنی کتاب کلیله و دمنه ابوالمعالی نصرالله منشی و کتاب داستانهای بیدپای محمد البخاری آشنا شدیم. سپس لینک دانلود دو کتاب را هم دیدیم. من این‌جا تلاش کردم که پرسش‌های مهم درباره این دو کتاب را کامل پاسخ بدهم. اگر هنوز سوالی دارید در دیدگاه‌ها بنویسید تا با هم صحبت کنیم.