کتاب درباره نقد ادبی ابتدا مقولۀ هنر و ادبیات را به‌طور کلی بررسی می‌کند و سپس ضمن پرداختن به تاریخ نقدنویسی، به‌ویژه در ایران، ملاک‌ها و شیوه‌های نقد ادبی را بیان و حتی نقدنویسی را هم در ایران نقد می‌کند. مولف در بررسی و نقد ادبیات به‌انواع قصه و رمان و شعر نظر دارد و با آوردن نمونه‌هایی از شعر و داستان به نقد جداگانۀ هریک از آن‌ها می‌پردازد.
با این پاراگراف از یادداشت پشت جلد کتاب، برویم سراغ معرفی کتاب درباره نقد ادبی دکتر فرزاد.
کتاب درباره نقد ادبی درباره چه صحبت می‌کند؟
این کتاب با پاسخ به «هنر چیست؟» آغاز می‌شود و در ادامه، به مباحثی مانند عناصر سازندۀ اثر ادبی، ملاک‌های نقد ادبی، شیوه‌ها و نظریه‌های نقد ادبی، نقد اجتماعی، نقد اخلاقی، نقد روان‌شناختی، تحلیل سمبل‌ها و انگاره‌ها و نقد جدید می‌پردازد.
در بخش ادبیات داستانی (قصه و رمان) کتاب درباره نقد ادبی به ویژگی‌های ادبیات داستانی پرداخته شده، سپس انواع رمان (رمان عمل، رمان تکوینی، رمان شخصیت و رمان نو) معرفی می‌شوند. در بخش شعر، مسائلی هم‌چون تخییل، حادثۀ شعری، تجربه، معنا، روش خواندن شعر، شعر و زبان و… مورد بحث قرار می‌گیرند.
در انتهای کتاب نیز نمونه‌هایی از نقد از قلم دکتر فرزاد آمده است. داستان شغال و عرب کافکا با ترجمۀ صادق هدایت، داستان دسته‌گل آبی اوکتاویو پاز با ترجمۀ سیمین‌دخت چهره‌گشا، داستان زیباترین غریق جهان گابریل گارسیا مارکز با ترجمۀ احمد گلشیری، داستان سواره‌نظام پروسی یوهان پیتر هیبل، داستان فریاد از فریت ادگو، داستان پدربزرگ از آلدو پالاتزسکی با ترجمۀ فیروزه مهاجر، غزل «سال‌ها دل طلب جام جم از ما می‌کرد» حافظ، نقد تطبیقی اشعار خاقانی شروانی و بحتری طایی، قصیده اشک از فدریکو گارسیا لورکا، و شعر نقب از اوکتاویو پاز ازجمله نمونه‌نقدهای انتهای کتاب درباره نقد ادبی هستند.
در ادامه بریده‌هایی از این کتاب را با هم می‌خوانیم.
خلاصه کتاب درباره نقد ادبی
- هربرت رید می‌گوید: هنر برگردان انسانی یا فردی آن انتزاع غیر انسانی است که طبیعت نامیده می‌شود.
- هنر با تقلید از طبیعت آغاز شده، با بازسازی و آفرینش دیگرگونه آن در ذهن هنرمند پایان می‌پذیرد.
- عین‌القضات می‌گوید: جوانمرد! این شعرها را چون آینه دان. آخر دانی که آیینه را صورتی نیست در خود اما هرکه در او نگه کند، صورت خود تواند دیدن که نقد روزگار او بود و کمال کار اوست و اگر گویی شعر را معنی آن است که قایلش خواست و دیگران معنی دیگر وضع کنند از خود، این هم‌چنان است که کسی گوید: صورت آیینه، صورت صیقل است که اول آن صورت نمود.
- ادبیات آن قسمت از هنر است که در محدوده زبان آفریده می‌شود.
- از نظر بار معنوی، ادبیات مهم‌ترین عامل انتقال فرهنگ است.
- درون‌مایۀ ادبیات، اندیشه و احساسات و عواطف انسانی است و به‌خوبی می‌توان دریافت که ادبیات از این نظر، نزدیک‌ترین هنر به اندیشۀ انسان است.
- نقد تازیانه‌ای است که ادبیات و هنر را به‌سوی خلاقیت می‌راند.
- کار اصلی نقادان آشنا کردن ذوق عامه با جوهر هنر است، تا به‌دنبال آن هم حوزۀ لذت بردن او از آثار هنری گسترش یابد و هم از اشتباه مصون بماند.
- ادبیات حوزۀ لذات مشترک است و نقد می‌خواهد دامنۀ این لذات مشترک را گسترده‌تر کند.
- زیبایی عبارت است از ایجاد نوعی نظم ویژه که بتوان با آن ارتباطی عاطفی برقرار کرد.
- جذبه حالتی است که تحت تاثیر آن، اثر هنری هویت فردی خود را از دست می‌دهد و هویت عام پیدا می‌کند. می‌گویند عموما آثار بزرگ، هویت شخصی ندارند. هرچه اثر ادبی از هویت شخصی صاحب اثر دورتر برود، تاثیر آن بر مخاطب بیش‌تر است.
- در نقد و تحلیل اثر، باید خواننده همۀ آثار یک نویسنده یا شاعر را بخواند و در چیزی که آن را وحدت حیات اثر می‌نامند زندگی کند و درکل آگاهی یک نویسنده وارد گردد. این نظریه پدیدارشناختی Phenomenology است.
- رمان چیست؟ رمان داستانی است که براساس تقلیدی نزدیک به واقعیت از آدمی و عادات و حالات بشری نوشته شده باشد به‌نحوی از انحاء که شالودۀ جامعه را در خود تصویر و منعکس کند. داستان کوتاه نیز همین ویژگی‌ها را دارد، اما از رمان کوتاه‌تر است.
این‌جا سعی کردم به نقل جملاتی از کتاب درباره نقد ادبی بسنده کنم و مفاهیم و تعاریف دقیق‌تر را به خودتان محول کنم! اگر قصد آشنایی با مقوله نقد ادبی را دارید، و یا هدف‌تان شرکت در کنکور کارشناسی ارشد ادبیات فارسی است، این کتاب می‌تواند کمک‌حال خوبی برای آغازتان باشد. البته در کنار کتاب درباره نقد ادبی فرزاد، کتاب‌های دیگری هم‌چون کتاب نقد ادبی دکتر شمیسا نیز هستند؛ و به‌مرور در بخش معرفی کتاب وبلاگ عقاید یک گرگ منتشر خواهند شد.
نگاه آخر…
تا این‌جا به معرفی محتوای کتاب درباره نقد ادبی و نقل بخش‌هایی از آن پرداختیم. نویسنده این کتاب، دکتر عبدالحسین فرزاد، از اساتید به‌نام زبان و ادبیات فارسی و استاد پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی هستند. این کتاب را نشر قطره روانه بازار کتاب کرده است. قیمت کتاب درباره نقد ادبی در چاپ ششم سال 1392، 14500 تومان بوده است. این کتاب فعلا، تا چاپ جدید آن برسد، کم‌یاب است و شاید بتوانید از بازار کتاب دست دوم تهران نسخه‌هایی از آن را پیدا کنید.
و نکته آخر این‌که کتاب درباره نقد ادبی پُر است از اشتباهات نگارشی و تایپی؛ که خود استاد سر کلاس توضیح دادند که این مسئله به‌خاطر اشتباه در چاپ‌خانه بوده و به‌احتمال زیاد در چاپ‌های جدید رفع خواهد شد.