کتاب حیوانی که می‌خندد کار پژوهشی ارزشمندی‌ست از خانم زینب کوشکی، که در آن به بررسی تطبیقی جنبه‌های طنز در کلیله و دمنه و افسانه‌های ازوپ پرداخته‌اند. در یادداشت معرفی کتاب حیوانی که می‌خندد نگاهی به محتوای کتاب و فهرست می‌اندازیم، بخش‌هایی از کتاب را می‌خوانیم و در انتها – به‌رسم همیشه – یک جمع‌بندی خواهیم داشت.
فهرست کتاب حیوانی که می‌خندد
همان‌طور که در آغاز هم اشاره کردم، این کتاب کار پژوهشی عظیمی‌ست برای علاقه‌مندان به ادبیات عامه، حکایت‌های ایرانی و یونانی، و طنز در متون کهن. زینب کوشکی برای نگارش این کتاب حدوداً 500 صفحه‌ای پژوهش بسیاری کرده و از جنبه‌های گوناگون به مسئلۀ طنز در کلیله و دمنه و افسانه‌های ازوپ نگاه کرده‌اند.
سه فصل اول کتاب حاوی مطالبی عمومی‌ست و از فصل چهارم بخش تخصصی آن آغاز می‌شود. در ادامه نگاهی به فهرست این کتاب بیندازیم تا بیشتر با محتوای گردآمده در آن آشنا شویم.
فصل نخست: طبقه‌بندی سخن غیر جدّ
در این فصل دربارۀ انواع سخن غیر جد، طنز و هزل و هجو، انواع خنده، طنز در غرب، طنز در ایران، انواع طنز، شیوه‌های طنز، معانی هزل از دیدگاه شاعران و نویسندگان، موضوع و انگیزۀ هجو، هجو در ادبیات غرب، تفاوت‌های طنز و هزل و هجو، کمدی، و زمینه‌های فردی و اجتماعی گرایش طنزپردازان به ایراد سخن غیر جدّ صحبت شده است.
فصل دوم: قصه، افسانه، و تمثیل حیوانات
ادبیات عامیانه، قصه، افسانه، افسانه‌های حیوانات، تاثیر هم‌زیستی انسان با حیوانات در ادبیات، اعتقادات خرافی ایرانیان دربارۀ حیوانات، مثل و تمثیل، نماد، اسطوره، تفاوت تمثیل با نماد و اسطوره، انواع تمثیل (الگوری، پارابل، اگزمپلوم، پرووِرب، فابل)، معادل فابل در ادبیات فارسی، و مشهورترین فابل‌های جهان از مواردی‌اند که در فصل دوم کتاب حیوانی که می‌خندد درباره‌شان خواهید خواند.
فصل سوم کتاب حیوانی که می‌خندد: طنز در افسانه‌های حیوانات
در این فصل می‌خوانیم:
متل
شیوه‌های طنز در حکایات حیوانات
مشهورترین حکایات طنزآمیز حیوانات در ادبیات فارسی
(ادبیات پهلوی، آثار کهن فارسی، و آثار معاصر فارسی)
مشهورترین افسانه‌های طنزآمیز حیوانات در آثار غربی
زمینه‌های تاریخی و اجتماعی ظهور طنز در افسانه‌های ازوپ و کلیله و دمنه
فصل چهارم: بررسی طنز در افسانه‌های ازوپ و حکایات کلیله و دمنه
در این فصل خانم کوشکی در دو بخش مجزا به خلاصۀ حکایات این دو کتاب پرداخته و طنز آن‌ها را تحلیل کرده‌اند. در بخش «خلاصۀ حکایات کلیله و دمنه و تحلیل طنز در آن» این باب‌ها و حکایت‌های آن‌ها تحلیل شده‌اند:
تمهید بزرجمهر
باب برزویۀ طبیب
باب شیر و گاو
باب بازجست کار دمنه
باب دوستی کبوتر و زاغ و موش و باخه و آهو
باب بوف و زاغ
باب بوزینه و باخه
باب زاهد و راسو
باب گربه و موش
باب پادشاه و فنزه
باب شیر و شغال
باب تیرانداز و ماده‌شیر
باب زاهد و میهمان او
باب پادشاه و برهمنان
باب زرگر و سیاح
باب شاهزاده و یاران او
در انتهای این فصل نیز خلاصۀ افسانه‌های ازوپ و تحلیل طنز در آن را می‌خوانیم.
فصل پنجم: بررسی تطبیقی کلیله و دمنه و افسانه‌های ازوپ
آخرین فصل از کتاب حیوانی که می‌خندد به بررسی تطبیقی این دو اثر اختصاص دارد. در این فصل دربارۀ شباهت‌ها و تفاوت‌های کلی دو اثر، و شباهت و تفاوت‌های طنز در افسانه‌های ازوپ و کلیله و دمنه می‌خوانیم.
بریده‌ای از کتاب؛ مضامین مشترک
در این بخش از یادداشت معرفی کتاب حیوانی که می‌خندد نگاهی بیندازیم به مضامین مشترک این دو اثر. توضیحات تکمیلی را در کتاب می‌توانید بخوانید. من این‌جا تنها تیترها را می‌آورم:
- نکوهش بی‌خردی، نادانی، حماقت، و ساده‌لوحی
- نکوهش رقابت نامعقول و حسادت
- نکوهش تقلید کورکورانه
- نکوهش مکر و حیله و فریبکاری
- ستایش ذکاوت و تیزهوشی
- نکوهش منفعت‌طلبی و ظلم و تعدی
- نکوهش غرور و خودبینی
- نکوهش تظاهر و ریاکاری
- نکوهش حرص و طمع
- نکوهش خیانت و توطئه
- عاقبت هم‌نشینی با بدان
- عاقبت نیکی در حق نااهلان
- عاقبت چاه‌کندن برای دیگران
- عاقبت بیجا سخن‌گفتن
- عاقبت نصیحت‌نشنیدن
- عاقبت عهدشکنی در دوستی
- عاقبت آرزوطلبی و خیال‌بافی
- عاقبت خودنمایی و خودفریبی
- عاقبت ظاهربینی و فریفتگی
- نکوهش عیب‌جویی
- نکوهش لاف‌زدن و غرور بیجا
- نکوهش ترس و بزدلی یا ستایش شجاعت
- ستایش محبت در حق دوستان
- عاقبت دروغ‌گویی و وارونه جلوه‌دادن امور
- ستایش پندگرفتن از گرفتاری دیگران یا تجربه‌های بدِ خود
- عاقبت انتقام‌طلبی و کینه‌ورزی
- ستایش تدبیر و چاره‌اندیشی
- بهره‌بردن نفر سوم
- تحامق و کودن‌نمایی
- مقابلۀ نیروهای نابرابر
- ناسپاسی
- انعطاف‌پذیری و میانه‌روی یا قناعت
- اتحاد مایۀ پیروزی است
- سرنوشت محتوم و غلبۀ قضا و قدر الهی بر ارادۀ شخص
- عاقبت دخالت در امور نامربوط
- نکوهش تنبلی و به امید دیگران بودن
بریده‌ای از کتاب؛ شخصیت‌های حیوانی مشترک
در بخش شخصیت‌های حیوانی مشترک کتاب حیوانی که می‌خندد، نویسنده به بررسی جایگاه حیوانات در این دو اثر پرداخته است. برای نمونه، نگاهی به «گرگ» بیندازیم:
در افسانه‌های شمارۀ 19، 20، 21، 22، 23، 24، 25، 80، 90، و 95 از افسانه‌های ازوپ، گرگ در نقشِ افرادِ ظالمِ بی‌منطق، ظالمِ ناسپاس، ظالمی که مغلوب می‌شود، قانون‌گذاری که قانون‌شکنی می‌کند، طمّاع غافل، ظالم نادان، کسی که در کار نامربوط دخالت می‌کند، و… نقش‌آفرینی می‌کند. در کلیله و دمنه، گرگ را در حکایت‌های «زاغ و گرگ و شغال و شیر و شتر» و «صیاد آهو و خوک و گرگ» معرف افرادی که منفعت‌طلب و حیله‌گر یا مغلوب و ناکام مانده‌اند می‌بینیم.
نگاهی گذرا به کتاب حیوانی که می‌خندد
عنوان کامل: حیوانی که می‌خندد؛ بررسی تطبیقی جنبه‌های طنز در کلیله و دمنه و افسانه‌های ازوپ
نویسنده: زینب کوشکی
ناشر: انتشارات سوره مهر
نوبت انتشار: چاپ اول سال 1396
قیمت کتاب: 24000 تومان
تعداد صفحات: 468 صفحه
موضوعات: ادبیات تطبیقی، افسانه‌ها و قصه‌ها، و…
امیدوارم این یادداشت معرفی کتاب وبلاگ عقاید یک گرگ را هم پسندیده، برای تهیه و مطالعۀ این کتاب مشتاق شده باشید. لطفاً نظرات‌تان را دربارۀ عملکرد وبلاگ با من در میان بگذارید تا بهتر از پیش بنویسم.