معرفی امروزمان به کتاب استعاره‌هایی که با آن‌ها زندگی می‌کنیم اثر جورج لیکاف و مارک جانسون اختصاص دارد. به‌سنت معرفی کتاب‌های ادبیات و زبان‌شناسی، این یادداشت را هم در کوتاه‌ترین حالت ممکن می‌نویسم و تنها به‌معرفی بخش‌ها و محتوای کتاب بسنده می‌کنم.
خلاصه کتاب استعاره‌هایی که با آن‌ها زندگی می‌کنیم
در این کتاب پس از بررسی استعاره‌های ساختاری به‌مبحث استعاره‌های جهتی-فضایی پرداخته می‌شود که بسیار خواندنی و آموزنده است. مفهوم دیگری که در این کتاب مطرح می‌شود استعاره کانال است. از دیگر بخش‌های کتاب استعاره‌هایی که با آن‌ها زندگی می‌کنیم می‌توان به این موارد اشاره کرد:
مفاهیمی که با آن‌ها زندگی می‌کنیم – استعاره‌های هستی‌شناسی – انسان‌انگاری – چالش‌ها دربرابرِ انسجامِ استعاری – انسجام‌های پیچیده در میان استعاره‌ها – استعاره چگونه به‌صورت معنی می‌دهد – خلقِ شباهت – افسانه‌های عین‌گرایی و ذهن‌گرایی – دادن معنای جدید به‌افسانۀ قدیمی و… . در انتهای کتاب نیز مقالۀ نظریه معاصر استعاره از جورج لیکاف ترجمه و آمده است.
بحث جنگ است
این بخش را از متن کتاب استعاره‌هایی که با آن‌ها زندگی می‌کنیم نقل می‌کنم:
برای این‌که ایده‌ای در این‌باره به‌دست بدهیم که منظور از استعاری بودنِ یک مفهوم چیست و این مفهوم چگونه فعالیت روزمرۀ ما را ساختار می‌بخشد، اجازه بدهید مفهوم بحث و استعاره مفهومی بحث جنگ است را درنظر بگیریم. این استعاره از راه گسترۀ وسیعی از عبارت‌ها در زبانِ روزمرۀ ما بازتاب پیدا می‌کند:
بحث جنگ است. / ادعاهای شما قابل دفاع نیستند. / او به‌تمامِ نقطه‌ضعف‌های بحثِ من حمله کرد. / انتقادهای او درست به‌هدف اصابت کردند. / من استدلال او را هم درهم کوبیدم. / من هرگز در بحث با او پیروز نشده‌ام. / موافق نیستید؟ باشه، آتش! / اگر این استراتژی را به‌کار ببری، او تو را نابود خواهد کرد. / او تمامی استدلال‌های مرا هدف گرفت.
مهم است بدانیم که ما دربارۀ بحث در قالب جنگ فقط به‌حرف‌زدن اکتفا نمی‌کنیم. ما به‌معنای واقعی کلمه در بحث‌ها پیروز می‌شویم یا شکست می‌خوریم. کسی را که با او در حال بحث هستیم حریف خود تعبیر می‌کنیم. به‌مواضع او حمله و از مواضع خود دفاع می‌کنیم. موقعیتی را از دست می‌دهیم یا به‌دست می‌آوریم. استراتژی‌هایی را طراحی می‌کنیم و به‌کار می‌بریم. اگر موضعی را غیر قابل دفاع تشخیص دهیم، می‌توانیم آن را رها و خط حملۀ جدیدی انتخاب کنیم.
بسیاری از چیزهایی که در بحث انجام می‌دهیم، تا حدودی با مفهومِ جنگ ساخت‌مند می‌شوند. گرچه نبرد فیزیکی واقعی وجود ندارد، یک نبرد لفظی وجود دارد و ساختار بحث –یعنی، حمله، دفاع، پاتک و جز این‌ها- این گفته را نشان می‌دهد. در این مضمون است که استعارۀ بحث جنگ است یکی از آن استعاره‌هایی است که ما در این فرهنگ با آن زندگی می‌کنیم: این استعاره کنش‌های ما در جریان استدلال را ساختار می‌بخشد.
فرهنگی را تصور کنید که در آن، بحث جنگ تعبیر نمی‌شود، برنده یا بازنده ندارد، هیچ مفهومی از حمله یا دفاع، به‌دست آوردن یا از دست دادن موضع به‌کار نمی‌رود. فرهنگی را تصور کنید که در آن، بحث رقص تصور می‌شود، دوطرف بحث رقصنده‌ها هستند و هدف بحث اجرای یک رقص متوازن و ازلحاظِ زیبایی‌شناسی دل‌پذیر و لذت‌بخش است. درچنین فرهنگی، مردم بحث را به‌صورت دیگری تعبیر و تجربه می‌کنند، شیوۀ بحث و گفت‌وگو دربارۀ آن در این فرهنگ متفاوت است.
اما احتمالا ما آن‌ها را اصلا در حال بحث نمی‌بینیم؛ آن‌ها مشغول کار دیگری هستند. حتی اشاره به‌این‌کار آن‌ها با عنوان «بحث» هم برای ما عجیب خواهد بود. شاید خنثی‌ترین راه برای توصیف تفاوت میان این دو فرهنگ این باشد که بگوییم گفتمان ما در قالب جنگ و گفتمان آن‌ها در قالب رقص شکل می‌گیرد.
نقد کتاب استعاره‌هایی که با آن‌ها زندگی می‌کنیم
این کتاب به‌زبان انگلیسی نوشته شده و این مسئله در ترجمه مشکلاتی پیش آورده؛ و هرچقدر هم که مترجم تلاش کرده با آوردن ترجمه‌های تحت‌اللفظ در کنار ترجمه‌های سلیس به‌درک مفهوم مورد نظر نویسندگان کمک کند، باز هم شاید بتوان گفت برای مخاطب فارسی‌زبان کاملا مناسب نیست. تنها می‌توان موضوع کلی را دریافته و به‌مثال‌های ذهنی خودمان تعمیم بدهیم. مثال‌های کتاب استعاره‌هایی که با آن‌ها زندگی می‌کنیم چندان برای مخاطب غیر انگلیسی‌زبان کارآمد نیستند.
استعاره‌هایی که با آن‌ها زندگی می‌کنیم کتاب نسبتا ثقیلی است و موضوعی تقریبا تازه را مطرح می‌کند. برای همین به‌نظرم یک کتاب خوب برای مطالعه آزاد نیست! اگر کار یا علاقه‌مندی‌تان مرتبط با ادبیات و زبان‌شناسی است، سراغ این کتاب بروید.
مفهوم استعارۀ مفهومی از آن‌دست نظریات به‌نسبت جوان در زبان‌شناسی و ادبیات است که لیکاف و جانسون خود را پدران آن می‌دانند. البته در این فرض شک‌هایی هم هست و رد پای استعاره مفهومی را می‌توان در زمان‌های دورتر با عناوین و قالب‌های دیگر نیز پیدا کرد. این نظریه این‌روزها با نقدهای جدی و زیادی هم روبه‌رو شده است. برای مطالعه این نقدها می‌توانید از مقالات علمی دانشگاهی استفاده کنید.
ایستگاه آخر!
یک یادداشت معرفی کتاب دیگر خواندیم. امیدوارم این نوشته هم مورد توجه شما قرار گرفته باشد و دیگر یادداشت‌های معرفی کتاب ادبیات وبلاگ عقاید یک گرگ را هم مطالعه کنید. برگردیم به آخرین بخش از معرفی کتاب استعاره‌هایی که با آن‌ها زندگی می‌کنیم.
این کتاب با عنوان اصلی Metaphors we live by در سال 2003 منتشر شده است. نویسندگان کتاب جورج لیکاف و مارک جانسون هستند و جهانشاه میرزابیگی ترجمه را برعهده داشته است. قیمت کتاب استعاره‌هایی که با آن‌ها زندگی می‌کنیم (در چاپ اول: 1397) 54.000 تومان بوده؛ که به‌نظر گران می‌آید. شاید بتوانید نسخۀ ارزان‌تر کتاب را در مراکز فروش کتاب‌های دست دوم پیدا کنید.
کتاب استعاره‌هایی که با آن‌ها زندگی می‌کنیم را نشر آگاه روانۀ بازار کتاب کرده است. البته این کتاب تحت عناوین «استعاره‌هایی که با آن‌ها زندگی می‌کنیم» و «استعاره‌هایی که باور داریم» توسط مترجمان و ناشران متفاوت در سال‌های مختلف منتشر شده است.