کتاب جامعه‌شناسی ذوق ادبی شوکینگ از آن‌دست کتاب‌هایی است که علاقه‌مندان به ادبیات حتما باید بخوانند. تصمیم داشتم در انتخاب کتاب‌هایی که این‌جا معرفی می‌کنم سخت‌گیرانه‌تر عمل کنم؛ و این کتاب، اولین معرفی از آن سخت‌گیرانه‌هاست! در ادامه ابتدا نگاه کوتاهی به فهرست کتاب جامعه‌شناسی ذوق ادبی می‌اندازیم؛ تا بدانید با چه مفاهیمی مواجه خواهید شد؛ و سپس چند بریده از کتاب را با هم می‌خوانیم.
آن‌چه در کتاب جامعه‌شناسی ذوق ادبی خواهید خواند
این کتاب از 7 فصل تشکیل شده که در ادامه عناوین بخش‌ها را می‌نویسم:
فصل اول: ذوق ادبی معاصر و روح زمانه؛ پدیدۀ تغییر در ذوق ادبی – تبیین این امر از علوم طبیعی در کتاب برونتیر – استیلای ظاهری ذوق معاصر – ارتباط با روح زمان – روح زمانه و گروه‌های اجتماعی.
فصل دوم: زمینۀ جامعه‌شناختی ادبیات در گذشته.
فصل سوم: تغییر مقام اجتماعی هنرمند – نظر و دید هنرمند نسبت به مردم – هنر به‌مثابه خدمت به خداوند.
فصل چهارم: ادبیات و مردم (عامه) – عمیق‌تر شدن شکاف میان عامه و هنر بر اثر طبیعت‌گرایی – آغاز تفوق هنرهای زیبا – شکاف در میان مردم و از اهمیت افتادن عنصر ادبی در زندگی اجتماعی.
فصل پنجم: شروع گرایش‌های جدید در ذوق – به‌وجود آمدن محافل زیباشناسی – رابطۀ هنرمند خلاق با ذوق متداول اهمیت ادراک‌پذیری – تشکیل گروه‌ها و مکتب‌ها.
فصل ششم: وسایل انتخاب؛ اهمیت گزینش مراجع – استفاده از وسایل تبلیغاتی – اهمیت نقد ادبی – تاثیرات هنرهای زیبا.
فصل هفتم: شناخت مردم – علل و اسباب شناخت مردم ارزش تبلیغی چیز نو – پذیرندگی متفاوت گروه‌های اجتماعی – مفهوم جماعت ذوق‌مداران – نیروهای حافظ ذوق؛ مدرسه و دانشگاه – سازمان‌هایی که در ذوق ادبی نفوذ دارند؛ انجمن‌های ادبی، کتاب‌خانه‌ها، و سازمان‌های همانند – واپسین ملاحظات.
یک بخش فوق‌العاده از کتاب جامعه شناسی ذوق ادبی
در بخش انتهایی کتاب، دکتر بدره‌ای در قسمت فهرست توضیحی اعلام کار بسیار مفید و جالبی کرده‌اند. اسامی و عناوینی را که ایشان در این بخش از کتاب جامعه‌شناسی ذوق ادبی معرفی کرده‌اند؛ من پیش‌تر در هیچ کتابی ندیده بودم. این اسامی واقعا برای مخاطب ایرانی غریب هستند و همین مسئله اهمیت مطالعۀ این بخش را صدچندان می‌کند. دکتر فریدون بدره‌ای می‌نویسند:
«در این کتاب نام عدۀ زیادی از شاعران، نویسندگان، نمایش‌نامه‌نویسان، نقادان، آهنگ‌سازان، کتاب‌فروشان، ناشران و بزرگان و گردانندگان محافل ادبی آمده است که بسیاری از آن‌ها ممکن است برای خوانندۀ ایرانی ناشناخته و یا کم‌شناخته باشند. من در حدی که فرصت و اطلاع اجازه می‌داد، شرح مختصری دربارۀ عده‌ای از آنان فراهم ساختم که به‌ترتیب الفبایی در این‌جا آورده می‌شود؛ باشد که خواننده را در درک مطالب کتاب یاوری باشد.»
کاش زمان اجازه می‌داد و من هم در معرفی کتاب جامعه‌شناسی ذوق ادبی برخی از آنان را معرفی می‌کردم؛ اما اجازه نداد! پس این مسئولیت را به‌خودتان محول می‌کنم که ضمن لذت بردن از کتاب، بخش اعلام آن را نیز مطالعه کنید!
تکه‌هایی از کتاب جامعه‌شناسی ذوق ادبی
آن‌چه در ادامه می‌خوانید بریده‌هایی از بخش‌های مختلف کتاب جامعه‌شناسی ذوق ادبی است که من انتخاب کرده‌ام. باشد که شما را به‌مطالعه این کتاب ترغیب کنند:
«فسلر آن مورخ هوشمند ادبیات جایی در کتابش دربارۀ دانته می‌نویسد: علم و هنرهای زیبا ممکن است به یک خاکِ پرمایۀ اقتصادی برای رشد و ترقی نیازمند باشند، اما نوشته‌های تخیلی گل‌هایی هستند که به‌شادابی در میان صخره‌ها، یخ، در برف و طوفان شکوفا می‌شوند. تاریخ دولت‌ها و جنگ‌ها فقط تا آن حد بر آن‌ها اثر می‌گذارد که تخیل را اشباع کنند، و عواطف و احساسات مردم را به‌خود جلب نمایند.»
«شلّی در آغاز قرن نوزدهم، چنان‌که گویی این اصلی بدیهی است و هیچ تازگی ندارد اعلام داشت: هیچ‌چیز ننویسید، مگر آن‌که اعتقاد به‌حقیقت و درستی آن شما را به نوشتن وادارد. خردمندانه نصیحت کنید، اما نصیحت از ساده‌اندیشان نپذیرید. گذشت زمان قضاوت و عقیدۀ توده‌های احمق را واژگون خواهد ساخت. نقد ادبی معاصر چیزی جز مشتی جفنگیات نیست که شخصی نابغه باید با آن‌ها بستیزد.»
«فردریخ بری در کتاب خویش به‌نام جهان‌بینی زیباشناسانه (1921) نوشته است برای اسکار وایلد: این اندیشه که شی‌ای زیبا در خود از خلاقیت بالاتری برخورد است به‌صورت این اندیشه درآمد که زیبایی و هنر هرآن‌چه را به‌نام آن‌ها انجام گیرد تقدس می‌بخشند، و لذا هنرمند نمی‌تواند مرتکب خطا یا کاری نادرست شود.»
«راه هنر، راه گردش روزهای تعطیل که از میان روستاهای زیبا به‌معیت جوانان می‌گذرد نیست؛ بلکه راه زیارتی هرروزه است که از پژوهیدن هیچ‌جا و هیچ ماندگاهی طفره نمی‌رود.»
«نقطۀ مقابل یک آدم محافظه‌کار و گذشته‌گرای واقعی که برای هر چیز کهنه و قدیمی به‌خاطر کهنگی و قدمتش ارزش قایل می‌شود و از پذیرفتن آن‌چه نو و بهتر است امتناع می‌ورزد، کسی است که فکر می‌کند با قبول هر ادعای نوی، از روی اصول و نزاکت، خدمتی انجام می‌دهد و به جوانان در تامین حقوق‌شان کمک می‌کند –نظری که در آن ترس از عقب‌مانده تلقی‌شدن در زی ترقی‌خواهی پوشیده شده است.»
«هوراس والپول می‌گوید: زندگی برای کسی که می‌اندیشد یک کمدی، و برای کسی که احساس می‌کند یک تراژدی است.»
نگاه آخر
تا این‌جا نگاهی به فهرست و محتوای کتاب جامعه‌شناسی ذوق ادبی انداختیم. این کتاب را نشر توس برای اولین‌بار در بهار 1373 منتشر کرد؛ و تا آن‌جا که من جست‌وجو کردم گویا چاپ جدیدی از آن موجود نیست. با این‌حال می‌توانید این کتاب را از بازار کتاب‌های دست‌دوم تهیه و مطالعه کنید.
دکتر فریدون بدره‌ای ترجمۀ کتاب جامعه‌شناسی ذوق ادبی را در تاریخ 22 شهریور 1371 (13 سپتامبر 1992) در هیوستن تگزاس به‌پایان برده و ما را با این کتاب ارزش‌مند آشنا کرده‌اند. سپاس‌گزار ایشان هستیم. امیدوارم از این بخش از معرفی کتاب عقاید یک گرگ هم لذت برده باشید و برایتان مفید بوده باشد.